Nederland pragmatisch in omgang met proteststem

Den Haag

Wat springt eruit in uw onderzoek naar populisme in Europese landen?

Dat Nederland een land is met groot vertrouwen in instituties. Na Duitsland scoort Nederland het hoogst wat betreft vertrouwen in democratie. In Frankrijk en Groot-Brittannië is de ontevredenheid groter en het vertrouwen in instituties veel kleiner. In alle landen, ook in Nederland, zie je dat laagopgeleiden minder vertrouwen hebben in de politiek dan hoogopgeleiden. De verklaring daarvoor is dat laagopgeleiden minder te winnen hebben bij de globalisering van de economie. Die mensen houden de politiek verantwoordelijk voor de minder kansrijke positie waarin zij verkeren.

Hoe verklaart u dat grote vertrouwen in Nederland?

Nederland kent geen kiesdrempel. Proteststemmen vinden relatief gemakkelijk hun weg naar de Tweede Kamer. De onvrede krijgt daarmee een stem in het parlement. De PVV is met 20 zetels de tweede partij in grootte. Ook bij Denk, 50Plus, Partij voor de Dieren en nieuwkomer Forum voor Democratie zit veel protest. In iets mindere mate vind je dat eveneens bij de SP. Wellicht dat het laten horen van al die proteststemmen in de Tweede Kamer bijdraagt aan het vertrouwen in de democratie. Nederland kent ook een hoge opkomst bij Kamerverkiezingen.

Hoe krijgen populisten een plek in de democratie?

Dat is een lastige kwestie. Onze conclusie als onderzoekers is dat Nederland heel pragmatisch omgaat met tegengeluiden en proteststemmen. Dissidente geluiden worden tot op zekere hoogte overgenomen door gevestigde partijen. Een deel van het PVV-geluid wordt nu verwoord door VVD en CDA.

Is dat typisch iets voor Nederland?

Dat denk ik wel, Nederland kent geen revolutionaire traditie zoals Frankrijk. Het pragmatisch aanpassingsvermogen lijkt een typisch Nederlandse traditie. De ­regerende elite neemt de agenda van de proteststemmers grotendeels over. Je ziet dat ook als je kijkt naar het verkiezingsprogramma van de LPF van Pim Fortuyn. Veel van dat programma uit 2002 is overgenomen door andere partijen. Nederland is in vijftien jaar opgeschoven naar rechts.

Populisten vinden het politiek compromis verdacht. Hoe komt dat?

Het compromis ligt inderdaad onder vuur. Toch zul je in een partijenstelsel met meer partijen altijd compromissen moeten sluiten. Dat hoort nu eenmaal bij een democratie. De invulling van het compromis levert vaak veel protest op. Voor de gevestigde partijen is het de uitdaging daar goed mee om te gaan en aan de kiezer uit te leggen waarom ze soms compromissen moeten sluiten.