Lekken legt spanning op formatie
Vijf volle maanden was het stil aan het Binnenhof. Radiostilte was het parool en voor NOS-journalisten de ideale tijd om met hun vlogjes de kabinetsformatie wat op te leuken. Inhoudelijk was er bar weinig te melden. De deelnemers aan de onderhandelingstafel bij informateur Gerrit Zalm toonden zich meesters in het verzinnen van snedige zinsneden om vooral niets te melden. Een recept voor meligheid voor rondhangende journalisten.
Die lange zomerslaap werd ruw verstoord door het informatiebommetje dat het Algemeen Dagblad dinsdag liet ontploffen.
nauw betrokken
Het nieuws over wat er binnen aan tafel allemaal is bekokstoofd, lag plots op straat. Een oude uitdrukking werd weer eens bewaarheid: het schip van staat lekt aan de bovenkant. Met andere woorden: de gelekte informatie is afkomstig van mensen die nauw betrokken zijn bij de onderhandelingen.
Aanvankelijk leek het zelfs zo ernstig dat de dader van het lek aan tafel zat. Want de informateur had papieren pakketjes uitgedeeld met concept-teksten voor het regeerakkoord.
Later werd dat beeld gecorrigeerd. Het pakketje is ook naar medewerkers en diverse Kamerleden per mail verstuurd. Dan is het lek natuurlijk onvindbaar.
Politiek in het algemeen en een formatieproces in het bijzonder is balanceren tussen openheid en geheimhouding. Bij democratie hoort dat de politici verantwoording afleggen van wat ze doen. Transparantie is het sleutelwoord. De keerzijde van het democratisch proces is dat moeilijke beslissingen vaak in beslotenheid worden genomen. Die twee kanten van dezelfde zaak zitten elkaar regelmatig in de weg. Daar is niks nieuws mee gezegd.
Al in 1963 verzuchtte informateur Louis Beel, na een mislukte informatiepoging, dat ‘alles op straat lag’. Bijna was het rond, maar loslippige kandidaat-ministers konden zich niet langer stilhouden.
af en toe een brokje
Informateur Gerrit Zalm zal deze dagen weleens terugdenken aan 1998. Ook toen was hij informateur. Het was de tijd van openheid, en de informateurs en de onderhandelaars van paars II (VVD, PvdA en D66) wilden het volk ‘af en toe eens een brokje toewerpen’, zoals Zalm dat noemde in een terugblik op die formatie in 2010.
Zalm zei toen ook dat het niet te gek moest worden met het geven van informatie uit een gevoelig en lopend proces van onderhandelingen. Want wat de pers meldt, is van invloed op die onderhandelingen. Wanneer de een triomfantelijk zijn succes uitvent, is dat fnuikend voor het humeur van een medespeler aan tafel.
Precies dat wat Zalm in 2010 omschreef gebeurde deze week. De boosheid bij de ChristenUnie was van de gezichten van Gert-Jan Segers en Carola Schouten af te lezen. Op het meest gevoelige dossier, zoals over ‘voltooid leven’ en uitbreiding van de Embryowet lagen compromisteksten op straat. Zonder duiding, zonder context en ook was onduidelijk of het ging om een voorstel tot compromis óf een uitonderhandelde tekst.
Het duurde een lange middag voor de vier onderhandelende partijen de conclusie trokken dat ze verder wilden met elkaar. Het feit dat we verder praten geeft aan dat er vertrouwen is, klonk het zuinigjes uit de mond van Segers. Duidelijk is dat het lekken deze week geen bijdrage leverde aan het onderling vertrouwen. De lekker heeft altijd een doel; het is een instrument van politieke pressie. Na een weekje waarin uitsluitend optimistische geluiden klonken, ligt er nu duidelijk meer spanning op de onderhandelingen.
