Totale zonsverduistering in de VS: dit moet u weten

Wat is een zonsverduistering?
Bij een zonsverduistering (eclips) beweegt de maan voor de zon langs. Het felle oppervlak van de zon wordt afgedekt. Midden op de dag wordt het een paar minuten onheilspellend donker. Planeten en heldere sterren zijn zichtbaar; dieren worden onrustig, vogels zoeken hun nest op en bloemen sluiten zich. Rond het zwarte silhouet van de maan is een schitterende stralenkrans van licht te zien: de corona. Een totale zonsverduistering is een van de meest indrukwekkende natuurverschijnselen die er bestaan.

Waarom is deze eclips alleen in de Verenigde Staten te zien?
Een totale zonsverduistering is alleen vanuit een lange, smalle strook op aarde zichtbaar: de totaliteitszone. Die ligt bij elke verduistering weer anders. Dit keer is hij ruim 100 kilometer breed en loopt hij vrijwel diagonaal over de Verenigde Staten, van Oregon tot South Carolina. Zit je buiten deze strook, dan zie je een gedeeltelijke verduistering - veel minder spectaculair. Het is voor het eerst sinds 1979 dat er een totale eclips zichtbaar is vanuit de VS (Alaska en Hawaii niet meegerekend).

Hoe vaak is er een totale zonsverduistering zichtbaar?
De baan van de maan ligt een beetje scheef, dus hij schuift niet elke maand precies voor de zon langs. Gemiddeld zijn er zo'n twee totale eclipsen in de drie jaar te zien. De laatste was op 9 maart 2016 in Indonesië; de eerstvolgende op 2 juli 2019 in Chili en Argentinië. Soms gaat er een kalenderjaar voorbij waarin geen enkele totale verduistering optreedt, zoals in 2018. Dat jaar zijn er wel drie gedeeltelijke eclipsen, die nergens op aarde totaal zijn.

Wanneer valt Nederland in de prijzen?
Nederland is maar klein, dus de kans dat de totaliteitszone van een zonsverduistering over ons land loopt is ook klein. Voor het laatst gebeurde dat op 3 mei 1715. Pas op 7 oktober 2135 is het opnieuw raak. Wie het indrukwekkende schouwspel een keer zelf wil meemaken, moet dus op reis. De eerstvolgende totale eclips in Europa is op 12 augustus 2026, in Noord-Spanje.

Op 11 augustus 1999 was er toch ook een zonsverduistering?
Ja, die dag liep de totaliteitszone door Noord-Frankrijk, het uiterste zuiden van België en Luxemburg, Duitsland, Oostenrijk en Hongarije. Gezien vanuit Zuid-Limburg was de eclips bijna totaal. Maar zelfs een verduistering van 99 procent haalt niet bij een totale - het is alsof je een ticket hebt voor een optreden van je grootste idool, maar vlak voor de ingang van de concertzaal moet omkeren.

Waarom duren totale zonsverduisteringen zo kort?
Tijdens een totale eclips bevind je je even in de schaduw van de maan. Die raast met een snelheid van bijna een kilometer per seconde over het aardoppervlak. De verduistering van aanstaande maandag duurt nog geen drie minuten. Andere eclipsen duren soms wat langer, maar nooit meer dan 7,5 minuut.

Is het toeval dat de zon precies afgedekt kan worden door de maan?
De middellijn van de zon is ongeveer 400 keer zo groot als die van de maan. Maar de zon staat ook ongeveer 400 keer zo ver weg. Daardoor lijken zon en maan aan de hemel even groot, en kunnen er van die indrukwekkende zonsverduisteringen optreden. En ja, dat is toeval: een paar miljard jaar geleden stond de maan dichter bij de aarde; in de verre toekomst staat hij verder weg. Over zo'n 700 miljoen jaar is er nooit meer een totale zonsverduistering zichtbaar vanaf het aardoppervlak.

Is zo'n verschijnsel ook elders in het zonnestelsel te zien?
De planeet Mars heeft twee kleine maantjes. Die bewegen wel eens voor de zon langs, maar ze zijn te klein om de zon helemaal te verduisteren. Gezien vanaf Jupiter en Saturnus lijkt de zon veel kleiner; als er een maan voor langs beweegt, wordt ook de corona afgedekt. Alleen op aarde is het verschijnsel zo indrukwekkend.

Is een totale verduistering slecht voor je ogen?
Tijdens de totaliteit is de zon zelf niet te zien, en kun je het verschijnsel probleemloos bekijken. Maar ervoor en erna is slechts een deel van de zon verduisterd. Het resterende deel is nog steeds extreem fel; je kunt er alleen veilig naar kijken met een speciale eclipsbril. In de Verenigde Staten zijn momenteel miljoenen van die eclipsbrillen in omloop.

Heeft de wetenschap er nog wat aan?
De corona - in feite de ijle dampkring van de zon - is alleen tijdens een totale zonsverduistering zichtbaar met het blote oog. Met speciale apparatuur is de corona echter altijd waarneembaar. Toch worden er nog steeds wetenschappelijke expedities georganiseerd naar totale zonsverduisteringen. Sommige dunne lagen in de dampkring van de zon kunnen alleen tijdens een totale eclips goed bestudeerd worden, zij het heel kort.

_{De totale zonsverduistering van 21 augustus is online te volgen op www.slooh.com. Ook CNN zal er live verslag van doen. In Oregon vindt de totaliteit plaats rond 19.15 uur Nederlandse tijd; in South Carolina rond 20.45 uur.}