Direct naar artikelinhoud
Column

De moderne beschaving is één groot protest tegen de rol van het toeval

Filosoof en schrijver Alain de Botton, oprichter van The School of Life, schrijft elke week over hoe je óók zou kunnen leven.

De moderne beschaving is één groot protest tegen de rol van het toeval
Beeld Berto Martínez

We geloven tegenwoordig niet meer zo in geluk in de zin van mazzel, of wat vroeger wel bekend stond als het Fortuin. We zouden heel raar opkijken wanneer iemand zou zeggen dat hij ontslagen was, om daaraan toe te voegen dat dat gewoon 'domme pech' was. Net zoals we het vreemd zouden vinden wanneer iemand die miljoenen heeft vergaard dat zou toeschrijven aan 'mazzel'.

We verzetten ons tegen het idee dat pech of mazzel zo'n belangrijke rol kunnen spelen bij zowel onze mislukkingen als bij onze successen. Dat idee is eigenlijk een affront tegen de moderne idealen van zeggenschap, strategie en planning. We zien onszelf nu eenmaal graag - ten goede en ten slechte - als meester van ons eigen lot.

De moderne beschaving zelf kan worden gezien als één groot protest tegen de rol van het toeval in ons leven. De wetenschap, het verzekeringswezen, de geneeskunde en het onderwijs gaan voorop in de strijd en hebben daarbij al enorme slagen gewonnen. Zelfs zo veel dat het duivels verleidelijk is om te denken dat we het toeval definitief overwonnen hebben.

We verzetten ons tegen het idee dat pech of mazzel zo'n belangrijke rol kunnen spelen bij zowel onze mislukkingen als bij onze successen

Maar Vrouwe Fortuna is een geduchte vijand. Zij kent geen vastomlijnd terrein en beschikt over een onvoorspelbare en onstuimige macht. Als we verstandig zijn, leggen we ons erbij neer dat we haar nooit helemaal zullen kunnen temmen. Hoe hard we er ook voor werken, bij al onze successen komt ongetwijfeld een flink bestanddeel geluk kijken. En, wat dan weer troostrijk is, in al onze mislukkingen zit veel wat we niet alleen maar aan onze eigen dwaasheid kunnen toeschrijven. We maken voortdurend kleine fouten en maar zelden heeft een bescheiden misstap catastrofale gevolgen.

Sommige mensen geloven echt te veel in het toeval en zijn overdreven geneigd om alles wat hun in het leven overkomt daaraan toe te schrijven. Die mensen moeten nog wat leren over eigen verantwoordelijkheid en het vermogen van het individu om de eigen omstandigheden te veranderen.

Toch worden deze passieve figuren in veel opzichten een steeds grotere zeldzaamheid in de moderne wereld. Voor alle andere mensen - degenen die handelen vanuit een drukkend gevoel van persoonlijke verantwoordelijkheid en die zichzelf voortdurend aansporen om aan hun eigen hoogste verwachtingen te voldoen en zichzelf te berispen wanneer iets niet lukt - zou een respectvol geloof in het fortuin veel meer moeten zijn dan een curiositeit uit het verleden.

Het blijft een essentieel begrip dat de scherpe kantjes van onze arrogantie afhaalt en dat, wanneer het lot zich tegen ons keert, onze zelfverachting wat kan temperen.

Vertaling: Leo Reijnen Zie ook: thebookoflife.org

Toch worden deze passieve figuren in veel opzichten een steeds grotere zeldzaamheid in de moderne wereld