AIVD schets in jaarverslag een grimmig beeld van dreigingen voor Nederland: ‘Het is in veel opzichten slechter geworden’

Zelden was het aantal dreigingen voor de Nederlandse veiligheid zo groot en zo divers als nu, waarschuwde Erik Akerboom, baas van inlichtingendienst AIVD gisteren bij de presentatie van het jaarverslag over 2023. “We hebben operaties op veel verschillende gebieden lopen. En we hebben nog nooit zo vaak ‘met spoed’ toestemming aan de minister van Binnenlandse Zaken gevraagd voor de inzet van een bijzonder inlichtingenmiddel om zo een potentiële dreiging voor Nederland weg te nemen.”

De dienst schetst een grimmig beeld van alle dreigingen die op Nederland afkomen. Chinese cyberspionnen proberen de geheimen van Nederlandse bedrijven te achterhalen. Rusland tracht de publieke opinie over Oekraïne te beïnvloeden door demonstraties tegen de Nederlandse overheid te ondersteunen. Jihadistische terroristen van Isis-K proberen plannen voor aanslagen te smeden. Complotdenkers keren zich af van de samenleving en geloven dat Nederland in feite wordt geregeerd door een wereldwijde elite. En ondertussen zorgt de oorlog in Gaza voor een groeiende polarisatie in Nederland en een grotere dreiging voor Joodse Nederlanders.

‘Steeds vaker zijn nationale dreigingen verbonden met internationale ontwikkelingen. Het grimmige beeld dat de AIVD al over 2022 schetste, is in 2023 in veel opzichten slechter geworden,’ schrijft de AIVD in zijn jaarverslag. “We leven in de schaduw van de oorlog,” zei Akerboom, waarmee hij verwijst naar de conflicten in Oekraïne en Gaza. “De situatie is mede zo onzeker omdat de machtsbalans die er in de wereld lang was, uit evenwicht is geraakt. Veel landen proberen ten koste van andere landen hun positie te versterken. Dat is geen gewapende strijd. Maar er is wel conflict. Niet voor niets is deze periode omschreven als ‘de grijze zone’ tussen oorlog en vrede.”

Het donkere beeld dat de AIVD schetst, is geen verrassing. De dienst waarschuwt al jaren voor toenemende spionage en beïnvloeding vanuit Rusland en China. Bovendien verhoogde de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid in december het dreigingsniveau in Nederland naar het op een na hoogste niveau. Die dienst schat de kans op een terroristische aanslag in Nederland in als reëel.

Rusland

Het zijn vooral internationale conflicten die een dreiging voor Nederland vormen. Russische spionnen hebben al lang interesse in Nederland, en die is na de Russische inval in Oekraïne alleen maar toegenomen. Volgens de AIVD hebben Russische diensten ‘een hand gehad in demonstraties in Nederland tegen westerse steun voor Oekraïne’.

Ook zag de inlichtingendienst ‘verschillende buitenlandse cyberoperaties die waarschijnlijk sabotage als einddoel hadden’. Het gaat om operaties die specifiek waren gericht op vitale infrastructuur. “Het doel was waarschijnlijk niet om meteen de communicatie te verstoren of het energienetwerk plat te leggen, maar om de mogelijkheid in te bouwen dat later te kunnen doen. Bijvoorbeeld bij een conflict.”

De dienst meldt niet of die operaties in Nederland hebben plaatsgevonden. Wel zegt de AIVD, samen met de militaire inlichtingendienst MIVD, ontdekt te hebben dat Russische inlichtingendiensten onopgemerkt toegang probeerden te krijgen tot informatiesystemen van de toeleveringsindustrie van Defensie.

“We zijn niet weerloos, we kunnen een antwoord vinden op de dreigingen, maar we moeten dan niet doen alsof we in vredestijd leven,” stelt Akerboom. “Iedereen moet zich ervan bewust zijn dat zijn of haar identiteit gebruikt kan worden. Je moet alert zijn op je eigen veiligheid en op de veiligheid van je bedrijf, organisatie of instelling.”

Gaza

Ook de oorlog in Gaza zorgt voor veel onrust en polarisatie in Nederland, schrijft de dienst. ‘Het conflict daar kan bijvoorbeeld voor radicale moslims een trigger zijn om hier aanslagen te plegen. En het gevaar van jihadistische aanslagen was in 2023 al groter.’ De dreiging tegen Joodse en Israëlische doelwitten in Nederland is vooral toegenomen. Als voorbeeld noemt de AIVD de verhoogde dreiging tegen de Israëlische ambassade in Den Haag, in november 2023.

Het conflict in Gaza is ook koren op de molen van complotdenkers en anti-overheidsactivisten. ‘Voor hen is het conflict in Gaza opnieuw een wereldgebeurtenis die zij uitleggen als het werk van een kwaadaardige elite, die er op uit is (onder meer) Nederlanders te onderdrukken,’ schrijft de AIVD. ‘Een van hun verklaringen is dat het conflict niet is begonnen met de aanslagen van Hamas op 7 oktober, maar dat eigenlijk alles is georganiseerd door de Verenigde Staten en Israël. Want zo hebben westerse overheden weer een voorwendsel om maatregelen te nemen waarmee ze de bevolking kunnen onderdrukken.’