Wensouderschap: zo reduceer je een kind tot een middel tegen kinderloosheid

De afgelopen weken kwam het werk van vruchtbaarheidsarts Jan Karbaat op een pijnlijke manier in de media. Behalve dat hij zijn eigen sperma gebruikte voor bevruchting van vrouwen, ging hij onzorgvuldig om met medische gegevens van – toen nog anonieme – donoren.

Ruim vijftig zo verwekte mensen stapten naar de rechter. Zeventien van hen hadden afwijkingen doordat de controle van donoren onvoldoende was.

Sinds 2004 is geheimhouding van donoren niet meer toegestaan. Als het kind zestien jaar is, kan het gegevens van de donor opvragen. Kunstmatige bevruchting begon in Nederland in 1948. Naar schatting veertigduizend kinderen zijn via anonieme donoren geboren. Een groeiende groep mensen die zo verwekt is, wil weten wie hun vader is. Donoren is gevraagd hier nu toch open over te zijn. Zijn ze dit niet, dan zal steeds meer worden ingezien dat het belang van een mens zijn identiteit te kennen, belangrijker is dan een geheimhoudingsafspraak tussen donor en gynaecoloog.

internationale discussie

Begin jaren vijftig was er nationaal en internationaal al discussie over de gevolgen voor het kind, als het niet weet wie zijn vader is en niet bij hem opgroeit. Zonder enig wetenschappelijk onderzoek beweerden voorstanders dat dit voor het kind niets uitmaakt, want het wordt vanaf geboorte door de sociale vader opgevoed; beide ouders verschillen in kindbetrokkenheid niet van elkaar; met een leugen leven in het gezin kan zonder bezwaar; als het kind het geheim achterhaalt, gaan er niet veel op zoek naar de echte vader.

Critici kwamen met fundamentele bezwaren:

? Ethisch is het onjuist in een gezin te leven met een leugen over de identiteit van het kind. Beide ouders kunnen daarmee steeds intenser psychisch worstelen.

? Bij ernstige conflicten tussen ouders bestaat grote kans dat het geheim op een voor het kind pijnlijke wijze wordt geopenbaard.

? Kinderen willen gewoon weten wie hun vader is.

Inmiddels weten we dat veronderstellingen van voorstanders achterhaald zijn en veel via donoren verwekte mensen op zoek gaan naar hun biologische vader. De ontwikkeling van DNA en acties van de Stichting Donorkind helpen hierbij. Zoekers zijn erg boos omdat hun (alleenstaande) moeder hun bewust een vader heeft onthouden.

nauwelijks toezicht

In de eerste periode was er nauwelijks toezicht op uitvoerende gynaecologen. Verlangens van wensouders stonden centraal.

Onbekend is hoeveel kinderen per donor zijn verwekt. Getallen tussen de 25 en meer dan 100 worden genoemd. Dit terwijl critici om meer redenen pleitten voor een maximum van tien kinderen per donor. De Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting noemt geen aantal kinderen per donor. De affaire-Karbaat laat zien waartoe gebrek aan toezicht leidt. Zou hij de enige zijn geweest?

Gynaecologen vernietigden dossiers om te voorkomen dat donorkinderen hun vader zouden kunnen opsporen. Afspraken over het gebruik van een bepaalde donor werden niet nagekomen en de gynaecoloog, zoals Karbaat, gebruikte soms in het geheim eigen sperma.

Bij toepassing van technieken van moderne voortplanting ligt nog steeds de nadruk op medisch handelen, terwijl (sociaal-)psychologische aspecten van groot belang zijn. Het kind is door de sociale vader geadopteerd, terwijl geen enkele toezichthoudende overheidsinstantie hierbij betrokken is.

Kortom, is het niet abnormaal dat er overal kinderen rondlopen die genetisch van jou als donor afstammen, maar voor wie je verder geen enkele verantwoordelijkheid voelt?

belang van het kind

De kunstmatigheid van de verwekking degradeert het kind tot middel tegen kinderloosheid.

Wet- en regelgeving rond het kind moeten principieel uitgaan van het belang op te groeien bij eigen ouders. Wensouders bevorderen praktijken die niet in het belang van het kind zijn, waaronder het gebruik van draagmoeders en het wettelijk regelen van vierouderschap.

De Tweede Kamer bleek dit voorjaar met zijn subsidiëring van de ‘behandeling’ van alleenstaande en lesbische vrouwen, opnieuw gevoelig voor lobbygroepen van wensouders die hen met eenzijdige informatie benaderen. Is dit democratie? Terwijl dergelijke praktijken juist in het belang van het kind dienen te worden tegengegaan.

Door het werk van gynaecologen worden kinderen geboren van wie de kwaliteit van leven door aantasting van hun identiteit ernstig negatief wordt beïnvloed. Een kunstmatig verwekt kind kan zich later als een ‘gekocht product’ beschouwen, met een onbekende of nauwelijks te achterhalen achtergrond. Een nieuwe generatie van ‘zoekers’ en mensen in psychische nood wordt door deze manier van verwekken gecreëerd.

Het is onthutsend dat de Nederlandse overheid door haar subsidiebeleid op het gebied van kunstmatige bevruchting en verdere wetgeving, de rechten van het kind geheel negeert: zijn identiteit te kennen en op te groeien bij de eigen ouders (artikel 7 en 8 van het Internationaal verdrag inzake de rechten van het kind).

Opnieuw is over kinderen een beslissing genomen die in strijd is met de menselijke waardigheid, die haar oorsprong kent in de natuurlijke afstamming.

In de meeste Europese landen en wereldwijd is anonimiteit van donoren de geldende regel. Zonder enige juridische consequentie kan, ook door Nederlandse vrouwen, een buitenlandse anonieme eicel, sperma of embryodonor worden gebruikt, via zakenmensen, onder het mom: ‘Als men het toch doet, kunnen we ze maar beter betaald begeleiden’. Hiermee zijn dikwijls grote bedragen gemoeid. Nederlandse regels worden effectief omzeild.

voortouw nemen

Het zou van moed en wijsheid getuigen als Nederland internationaal het voortouw neemt voor het tot stand brengen van een Haags Verdrag inzake kunstmatige bevruchting met gebruik van donoren. Dit in het verlengde van het Haags Adoptieverdrag, dat inmiddels door 193 landen is geratificeerd. Dit verdrag legt juist de nadruk op het vergaren van zo veel mogelijk achtergrondgegevens van adoptiekinderen. Dat zou hier als voorbeeld kunnen dienen.

Laat het internationaal eveneens als voorbeeld dienen dat Nederland de (voormalige) praktijk en gevolgen van kunstmatige inseminatie aan onderzoek onderwerpt, net als bij buitenlandse adoptie nu gebeurt. En dat het recht kennis te hebben van de genetische achtergrond in de Grondwet wordt opgenomen. Technische ontwikkelingen maken een dergelijk grondwetsartikel noodzakelijk. <