Regeren kost partijen steeds vaker stemmen
vertrouwen in kabinet laag
Nederlanders zijn in groten getale tevreden met de democratie. 78 procent zei dit voorjaar (tamelijk) tevreden te zijn met het functioneren daarvan, meldde het Sociaal en Cultureel Planbureau eerder deze maand in het onderzoek De sociale staat van Nederland. Een stuk lager is het vertrouwen in de Tweede Kamer en het kabinet, al scoren die nog wel net een voldoende. 58 procent vertrouwt het kabinet. Net wat positiever zijn jongeren (68 procent vertrouwt de politiek), hogeropgeleiden en burgers die meer dan modaal verdienen (beide 72 procent). Ouderen (48 procent), lageropgeleiden (43 procent) en lagere inkomens (42 procent) zijn juist wat negatiever. Het vertrouwen in de politiek schommelt al jaren rond de 50 procent, constateert het SCP.
Het is niet vreemd dat het vertrouwen in het kabinet lager is dan het vertrouwen van burgers in het politieke bestel, zegt politicoloog Tom Louwerse van de Universiteit Leiden. ‘SP- of GroenLinks-stemmers zullen weinig met dit kabinet van Rutte hebben. Terwijl ze wél tevreden zijn over de democratie. Het vertrouwen in de democratie vertoont sinds de jaren zeventig eerder een stijgende dan een dalende lijn.’
tevreden burgers in Europa
Het vertrouwen in het huidige kabinet mag dan beperkt zijn, binnen Europa behoren Nederlanders tot de meest tevreden burgers. In 2013 zette statistiekbureau Eurostat op een rij hoe tevreden de inwoners van de lidstaten zijn, en hoeveel vertrouwen zij hebben in het politieke systeem van hun land.
Nederlanders geven hun leven het cijfer 7,8 (het Europese gemiddelde is een 7,1). Hun vertrouwen in de politiek krijgt een 5,5 (Europees: 3,5). Alleen in Scandinavië en Zwitserland zijn de inwoners meer tevreden. Zij geven hun leven het cijfer 8, en hun vertrouwen in de politiek schommelt tussen de 6 en 6,6.
In Europa hebben Portugezen, Slovenen, Spanjaarden en Grieken het minste vertrouwen in de politiek. Zij geven hun leven een ruime voldoende – van een 6,2 tot een 7 – maar het vertrouwen in de politiek komt niet boven een 2 uit. Volgens Eurostat komen die lage cijfers doordat veel mensen zeggen helemáál geen vertrouwen te hebben in de politiek, en dus een nul invullen. ‘Hierbij gaat het vooral om lidstaten die ernstig getroffen werden door de wereldwijde financiële en economische crisis.’
waar zijn ‘we’ tevreden over?
Waar zijn we tevreden over? Dat is best een moeilijke vraag. ‘Het blijkt gemakkelijker om aan te geven wat er fout gaat, dan wat er goed gaat in Nederland’, schrijft het SCP. ‘Waar 84 procent ten minste één probleem kan noemen, noemt slechts 65 procent één of meer sterke punten.’
Maar als er dan sterke punten genoemd worden, gaan die vooral over de manier van samenleven – precies het onderwerp waar ook veel ontevredenheid over heerst. Positief zijn de hulpbereidheid en saamhorigheid tussen mensen. Ook de goed draaiende economie is reden voor tevredenheid, net als de grote welvaart en de goede kwaliteit van de zorg en het onderwijs.
‘koopkracht gaat niet omhoog’
Ruim drie kwart van de Nederlanders gelooft niet dat zij er volgend jaar op vooruitgaan, blijkt uit een peiling van het tv-programma EenVandaag onder bijna 25.000 Nederlanders. En dat terwijl het kabinet zegt dat 96 procent erop vooruitgaat, met gemiddeld 1,5 procent. De ondervraagden voeren aan dat loonstijgingen en indexatie van pensioenen uitblijven. ‘De btw-verhoging, hogere huur, stijgende energierekening; daar kan toch geen loonsverhoging tegenop?’, aldus een van de ondervraagden. Mensen met een laag inkomen zijn het meest pessimistisch: 90 procent gelooft niks van de beloften van het kabinet. Rijkere burgers zijn optimistischer: van hen denkt 39 procent er volgend jaar wat bij te krijgen. Helemaal vreemd is deze scepsis niet. Al jaren blijven de lonen achter bij wat economen in de huidige situatie – bloeiende economie, lage werkloosheid – zouden verwachten. Politicoloog Louwerse wijst op recente cijfers van het CBS waaruit blijkt dat de helft van de Nederlanders er in 2017 niet op vooruit is gegaan. ‘Dan kan ik me voorstellen dat burgers nieuwe verwachtingen met een korreltje zout nemen.’
CU-ministers doen het goed
Het vertrouwen in het kabinet mag dan laag zijn, de ministers van de ChristenUnie doen het volgens burgers relatief goed. Carola Schouten (Landbouw) krijgt het meeste vertrouwen van het opiniepanel van EenVandaag. ‘Ze is betrokken, als boerendochter heeft ze verstand van haar portefeuille’, zegt een van de stemmers. ‘Ze zegt waar het op staat, maar gebruikt geen ingewikkelde termen.’ Arie Slob (Onderwijs) is de nummer twee. Daarna volgen Hoekstra (Financiën, CDA), Grapperhaus (CDA, Justitie), Ollongren (D66, Binnenlandse Zaken) en De Jonge (CDA, Volksgezondheid). Premier Rutte is gedaald van plek twee naar plek negen: 31 procent van de Nederlanders heeft vertrouwen in hem. Kwalificaties die vaak worden gegeven: ‘leugenaar’, ‘onbetrouwbaar’, en ‘lacht alles weg’.
dividendbelasting
Voor PvdA-leider Lodewijk Asscher is het duidelijk: burgers hebben behoefte aan wat meer geld in hun portemonnee, maar vooral aan waardering, respect en gezien worden. ‘Dan begrijpen ze oprecht niet dat dit kabinet ervoor kiest om de winstbelasting te verlagen en de dividendbelasting af te schaffen.’ De afschaffing van de dividendbelasting valt inderdaad slecht bij de kiezers. Eind vorig jaar steunde 24 procent het plan, maar dat percentage was in augustus gedaald naar 15 procent, blijkt uit peilingen van Maurice de Hond. Vooral D66- en CDA-stemmers haken daardoor af, aldus politicoloog Barbara Vis in een analyse op de website Stukroodvlees.nl. ‘Voor de VVD en – in mindere mate – de ChristenUnie heeft het electoraal weinig tot geen invloed.’
Sowieso kost regeren steeds vaker stemmen, zegt politicoloog Tom Louwerse. Dat geldt misschien wel het meest voor de kleinere partijen in een coalitie. ‘Dat zie je in heel Europa. Aan de ene kant kunnen partijen punten uit hun verkiezingsprogramma verwezenlijken, maar ze moeten ook compromissen sluiten. Je ziet dat kiezers partijen in toenemende mate negatieve zaken aanrekenen.’ Volgens de Peilingwijzer – een gemiddelde van meerdere peilingen – staan VVD, CDA en D66 in de min, ten opzichte van de Kamerverkiezingen in maart 2017. De ChristenUnie staat op winst.
studeren op een ‘betere democratie’
‘Het parlement vertegenwoordigt zo goed mogelijk de hele Nederlandse bevolking. Maar niet iedereen is of voelt zich genoeg vertegenwoordigd, er zijn verbeteringen mogelijk’, aldus het eerste rapport van de Staatscommissie Parlementair Stelsel. De groep oud-politici en deskundigen studeert op de vraag hoe de democratie verbeterd kan worden. In juni publiceerden zij een eerste ‘tussenstand’, met bovenstaande conclusie.
Er zijn talloze ‘ontwikkelingen die gevolgen hebben voor het Nederlandse parlementaire stelsel’: de burger wil meer invloed op de politiek, Europese besluiten worden steeds belangrijker, veel taken van de overheid worden nu uitgevoerd door gemeenten en de uitslagen van verkiezingen worden steeds grilliger. Daarom stelde het kabinet de commissie begin 2017 in; de voorzitter is Johan Remkes, commissaris van de Koning in Noord-Holland.
De betrokkenheid van burgers bij de democratie zou verbeterd kunnen worden door het invoeren van een bindend correctief referendum, aldus Remkes. Ook zouden verkiezingen meer gericht moeten zijn op ‘personen uit alle regio’s’ dan op partijen. De opkomst bij verkiezingen zou hoger kunnen worden door mensen al vóór de verkiezingsdag te laten stemmen (early voting, zoals in de Verenigde Staten gebeurt) en door stembussen te plaatsen bij mbo-scholen. En mensen krijgen ‘meer grip’ op de kabinetsformatie als bijvoorbeeld de formateur direct gekozen zou worden door de bevolking.
Dit zijn slechts ideeën, benadrukte Remkes tijdens een persconferentie in juni. ‘We gaan dit de komende maanden nog eens tegen het licht houden, op weg naar ons eindrapport, eind dit jaar.’ De voorzitter riep iedereen op zijn commissie ‘te bestoken met commentaar, kritiek en nieuwe suggesties’.
