Patrick Dewael zegt nationale politiek vaarwel: “Ik zal maar de helft van mijn uittredingsvergoeding houden”

Toeval bestaat niet, en al zeker niet als het getal 13 ermee gemoeid is. Tongenaar Patrick Dewael werd op 13 oktober 1955 in Lier geboren. Op 13 oktober 1985 mocht hij voor het eerst in de Kamer gaan zetelen. En bij de gemeenteraadsverkiezingen op 13 oktober 2024 zal hij zich wellicht voor de allerlaatste keer aan de kiezer presenteren.

Die dag wordt u 69 jaar. Wat doet dat met een mens?

Patrick Dewael: “De tijd gaat snel. Na mijn hartoperatie begin vorig jaar besef ik meer dan ooit dat ik de tijd die me nog rest goed moet gebruiken. Dat is ook wat ik ga doen.”

U bent dus helemaal klaar voor uw afscheid van de nationale politiek?

“Ja. Ik heb er bewust voor gekozen om de Open VLD-Kamerlijst in Limburg niet meer te trekken en een nieuwe generatie te laten aantreden. Ik zal die federale lijst in juni duwen, omdat ik mijn ervaring nog één keer ten dienste wil stellen van mijn partij. Maar wie mij een beetje kent, weet: je kan de man wel uit de politiek halen, maar de politiek niet uit de man. (lacht)”

Was deze laatste legislatuur een ‘uitbollegislatuur’?

“(heftig) Maar neen. Als ik wilde uitbollen, zou ik niet meer fysiek naar het parlement zijn gegaan. Ik heb weinig tot geen commissies gemist. Al was het – ook al door corona – een speciale legislatuur. De eerste 16 maanden was ik ook Kamervoorzitter. In die periode werd ik ook aangesteld als koninklijk opdrachthouder om een regering in de steigers te helpen. Daarna zat ik een tijdlang de Commissie Energie, Leefmilieu en Klimaat voor. En tot vandaag ben ik actief in de Commissie Grondwet en Politieke Vernieuwing. Neen, uitbollen was er niet bij.”

“Limburgse parlementairen hebben de belangen van onze provincie altijd in Brussel verdedigd, over de partijgrenzen heen. Andere provincies benijden ons om die politieke eensgezindheid”

Patrick Dewael

We hebben uw scherpe tussenkomsten in de Kamer gemist.

“Dat heeft alles te maken met de meer coachende rol die ik wilde spelen. Tijdens mijn politieke carrière ben ik 35 jaar op de voorgrond getreden. Met het oog op mijn laatste mandaat wilde ik de kans geven aan jongere kandidaten om het spreekgestoelte te beklimmen. Ik was misschien minder zichtbaar, maar in de fractie en tijdens het partijbureau wist men maar al te goed dat ik er nog was. (lacht)”

Is de politiek de voorbije vier decennia erg veranderd?

“Zeker. Ik denk dat politiek veel meer emotie is geworden, nog meer de waan van de dag. Maar wat al die tijd is gebleven – en daar ben ik bijzonder trots op – is dat Limburgse parlementairen de belangen van onze provincie altijd in Brussel hebben verdedigd, over de partijgrenzen heen. Dat heeft Limburg sterker gemaakt. Vanaf de jaren 70 tot het moment dat de laatste steenkoolmijn in 1992 sloot, hebben wij Limburg langzaam omgevormd naar een brains-streek. Dat proces loopt nog altijd, met de verdere uitbouw van de Universiteit Hasselt en verschillende kennishubs. Ook met de regiovorming trokken wij aan één zeel. Andere provincies benijden ons om die politieke eensgezindheid.”

Zijn er ook negatieve evoluties?

“Er zijn minder contacten tussen de partijen, en al zeker over de taalgrens. We zijn wat meer van mekaar vervreemd, en dat vind ik jammer. Daarnaast zijn er de sociale media, en daar gaat het niet altijd over inhoud. Mensen worden 24 uur op 24 met boodschappen gematrakkeerd. Maar leiden die steekvlampolitiek en -berichtgeving ook tot meer inzicht, kennis en wijsheid?

Vandaag is het 39 jaar geleden dat u als jonge, beloftevolle politicus in de Kamer kwam. U was Vlaams minister, Vlaams minister-president, federaal vicepremier en Kamervoorzitter. Wat blijft u het meeste bij?

“Mijn zes jaren als Vlaams minister van Cultuur en Media. Dat was een mooi en rijk departement. En ja, die eerste maanden in 1985 was ik onrustig en onzeker. Maar ik heb hard gestudeerd, me goed ingewerkt en veel gerealiseerd, waardoor men mij nadien als een goed minister heeft bestempeld. Ik denk aan de cultuurcampagne ‘Vlaanderen Leeft’ die ik lanceerde om de Vlaamse kunst en cultuur in eigen land te promoten, of de deblokkering van Kabeldecreet met de komst van VTM in 1989. Dankzij de politiek heb ik de cultuur beter leren kennen en ook die liefde duurt tot vandaag voort.”

“Steve Stevaert, Bert Anciaux, Dirk Van Mechelen, Marleen Vanderpoorten, Mieke Vogels, Vera Dua, ikzelf … Sommigen praten vandaag nog altijd over die geweldige ploeg”

Patrick Dewael

Daarna ging u zeven jaar naar de federale oppositiebanken?

“Dat klopt, maar ook in de oppositie kan je als parlementair wegen, kan je met scherpe retoriek de regering het vuur aan de schenen leggen. Die rol lag me wel. En vergeet niet: in die beginjaren 90 was er ook veel belangstelling voor politieke vernieuwing. Guy Verhofstadt en ik gingen voor volle zalen spreken, en op ons congres in Antwerpen konden we 4.000 mensen beroeren. Het leidde in 1992 tot de omvorming van PVV in VLD. Wij wilden met een nieuwe partij de vermolmde staat en samenleving door elkaar schudden, en Vlaanderen rijp maken voor het liberalisme, zowel economisch als ethisch-maatschappelijk.”

De beloning volgde pas in 1999, toen de paarsgroene regering-Verhofstadt en de regering-Dewael van start gingen. Hun voluntarisme en dynamiek was ongezien?

“Met liberalen, socialisten, groenen en de Volksunie was mijn Vlaamse regering een ongewone, onuitgegeven coalitie. Steve Stevaert, Bert Anciaux, Dirk Van Mechelen, Marleen Vanderpoorten, Mieke Vogels, Vera Dua, ikzelf … we waren allemaal begeesterd, en bij momenten haast een groep vrienden. Sommigen praten vandaag nog altijd over die geweldige ploeg.”

Daarna verkaste u weer naar de federale regering, waar u vijf jaar lang minister van Binnenlandse Zaken was. Hoe kijkt u daarop terug?

“Dat was een beklijvende periode. Met repatriëringen en regularisaties was migratie ook toen een issue waar ik nachten van wakker heb gelegen. Als minister moest ik harde beslissingen nemen over mensen en kinderen die hier soms al jaren waren. Dat vreet aan je. In het boekje Eelt op mijn ziel heb ik dat van me af proberen schrijven.”

“Het meest beklijvende moment was toen we een bezoek brachten aan de kelder waar Marc Dutroux de ontvoerde kinderen verborgen hield. Dat zal ik nooit vergeten”

Patrick Dewael

U zetelde ook in de parlementaire onderzoekscommissies naar de zaak-Dutroux (1997), Fortis (2009) en de terreuraanslagen van 22 maart 2016. Dat waren lange en zware dagen?

“Zo’n commissie kruipt echt onder je huid. Het meest beklijvende moment was toen we een bezoek brachten aan de kelder waar Marc Dutroux de ontvoerde kinderen verborgen hield. Dat zal ik nooit vergeten. Ik ben ook trots op de onderzoekscommissie naar de aanslagen van 22 maart, die ik mocht voorzitten. Daar hebben we over de partijgrenzen heen een werkstuk kunnen afleveren met tientallen aanbevelingen om onze veiligheidsdiensten performanter te maken.”

Europa en het partijvoorzitterschap ontbreken op uw palmares. Spijt?

“Als je spijt moet hebben van alles dat je nooit hebt gedaan, word je ongelukkig en gefrustreerd. Dat ben ik zeker niet. Eén keer heb ik me kandidaat gesteld (in 1995, red.) om Guy Verhofstadt als partijvoorzitter op te volgen. Bij de achterban leefde toen sterk het gevoel dat de VLD met Dewael meer van hetzelfde zou krijgen en in de oppositie zou blijven. Daardoor werd snel duidelijk dat Herman De Croo die race ging winnen. Het waren de jaren dat de band tussen Jean-Luc Dehaene en Louis Tobback zo sterk was dat ze met hun rooms-rode regering bleven doorgaan. En wat Europa betreft: dat parlement heeft mij nooit getrokken, ik voelde mij het best in de Belgische biotoop.”

Twintig jaar geleden piekte Open VLD in de peilingen naar 24 procent. Waarom blijft daar slechts een derde van over?

“In de meeste Europese landen hebben liberale partijen het vandaag niet gemakkelijk. Toch zal een liberale partij of grondstroom altijd blijven bestaan, altijd nodig zijn. Daar ben ik van overtuigd. Mensen denken soms dat vrijheden voor altijd verworven zijn, maar niets is minder waar. Kijk naar landen met sterke nationalistische stromingen waar liberale partijen niet hard genoeg op tafel kloppen. Kijk naar Hongarije, waar die vrijheden en de rechtsstaat worden uitgehold. Kijk naar de VS, waar ultraconservatieve groepen het recht op abortus willen afschaffen. Het zijn cruciale vrijheden, waarden en mensenrechten waar liberalen altijd zullen voor moeten vechten. Maar de liefde voor vrijheid is ook een beetje een zwakte van liberale partijen. Ze worden niet stalinistisch geleid, laten veel ruimte voor openheid en discussie.”

“Ik zal afzien van de 48 maanden ontslagvergoeding waar ik recht op heb, en het bij 24 maanden houden”

Patrick Dewael

Met uw nakende afscheid heeft Open VLD grote schoenen te vullen. Wie zal en kan dat doen?

“Net zoals ik in 1985 deed, heeft Steven Coenegrachts nu de Kamerlijsttrekkersplaats in Limburg opgeëist en bekomen. En zo hoort dat ook. In dossiers als stikstof en de Russische inmenging heeft hij als parlementslid een stevige reputatie opgebouwd. Hij is klaar om er tegen aan te gaan.”

Uw zoon Frank is schepen in Hasselt. Komt hij soms bij u te rade?

“Als wij met de familie samenkomen, zijn wij meestal bezig met de dingen die de kleinkinderen interesseren. Al passeert hij soms wel eens voor raad. Als schepen van Financiën kan hij mooie resultaten voorleggen, zeker in het licht van de nakende fusie met Kortessem. Frank gaat zijn eigen weg, en dat is maar goed zo.”

Hoe staat het met de lijstvorming voor 13 oktober? Bent u opnieuw kandidaat-burgemeester?

“In het Frans zegt men: à chaque jour suffit sa peine(elke dag heeft zijn eigen problemen, red.). Verkiezingen mogen mekaar niet te veel doorkruisen, want dat veroorzaakt verwarring. In overleg met onze kartelpartner CD&V en de collega’s in Borgloon hebben we daarom beslist om eerst de nationale verkiezingen te laten passeren. Wel kan ik zeggen dat we de stadslijst die in 2012 in Tongeren het licht zag, in oktober ook in de fusiestad willen verderzetten. Na 9 juni zullen we hierover snel duidelijkheid verschaffen.”

De voorbije week was er weer heel wat te doen over de uittredingsvergoedingen. Omdat u onder de oude regeling valt, zou u recht hebben op 48 maanden of 507.000 euro bruto?

“Ik ga hier Jean-Luc Dehaene citeren: we lossen het probleem op als het zich stelt. Toch kan ik u zeggen dat ik me – op eigen initiatief – in regel ga stellen met de nieuwe regeling, waarbij de maximumvergoeding op 24 maanden is geplafonneerd. Ik zal dus afzien van de 48 maanden ontslagvergoeding waar ik recht op heb, en het bij 24 maanden houden.”

Heeft u bijzondere plannen voor de volgende jaren?

“Ik ga alle dingen doen waarvoor ik in mijn politieke leven te weinig tijd had: uitstapjes en reizen, lezen en sporten, en genieten met Greet, mijn drie kinderen en twee kleinkinderen. Ik zal de politiek en mijn partij met veel plezier blijven volgen en steunen. Maar ik wil mijn toekomst niet vastzetten. Ik zal voor het eerst in 40 jaar gewoon zien wat er op mij afkomt. Dat voelt als luxe.”

Hoe moeten de mensen zich Patrick Dewael herinneren?

“Ik heb geen enkele ambitie om te zeggen hoe men zich mij moet herinneren. Maar als ik mensen tegenkom die mijn retorische eigenschappen en scherpe tussenkomsten in het parlement aanhalen, dan kan ik daarmee leven. (lacht)”