Met haar sprongen veroverde Sjoukje Dijkstra (1942-2024) Nederland en de wereld

Sjoukje Dijkstra is op 82-jarige leeftijd overleden. Ze was een icoon in het kunstschaatsen, als tiener al een nationale ster en in 1964 werd ze olympisch kampioen. Eerder dit jaar overleed haar vriendin Joan Haanappel, het andere Nederlandse kunstschaatsfenomeen.

Koningin Juliana was groot fan. Prinses Beatrix ook. Sjoukje Dijkstra was Nederlands eerste grote ster op het ijs, nog voor de tijd van Ard Schenk en Kees Verkerk.

Samen met Joan Haanappel zorgde Sjoukje Dijkstra ervoor dat Nederlanders ineens massaal genoten van sierlijkheid op het ijs, hoge sprongen en pirouettes. Pioniers die eerst presteerden en zich vervolgens bleven inzetten voor hun geliefde sport. Dat kunstschaatsen niet in het dna van dit land zat, bleek wel na hun gouden tijdperk; toen was de populariteit ook gauw weer verdwenen.

“In heel de wereld is kunstrijden veel groter dan langebaan. Héél veel groter. Een wereldsport. Maar hier is het andersom,” zei Dijkstra in een interview in 2022, kort voor haar tachtigste verjaardag.

Maar ze had haar kunstschaatsen niet voor noren willen ruilen. “Godzijdank heeft mijn vader mij kunstschaatsen gegeven. Dat rondjes rijden, ik vind het niks... Ze kunnen maar één kant op, kunnen niet eens de andere kant op schaatsen. Ook niet achteruit. Wij kunnen ook wel hard vooruit rijden, als we dat willen. Doen we ook wel. Maar, nee... Springen, pirouettes, je op de muziek uitleven. Heerlijk. Alle kanten op kunnen, niet alleen één. Dat lijkt me zo vervelend.”

Icoon als tiener

Op 14-jarige leeftijd debuteerde ze op de Olympische Winterspelen in het Italiaanse Cortina d’Ampezzo. Twaalfde werd ze. De één jaar oudere Haanappel proefde als eerste aan internationaal succes en plaveide de weg. Dijkstra overvleugelde daarna haar vriendin. Met haar kenmerkende hoge sprongen, keer op keer, bouwde ze aan een palmares voor de eeuwigheid.

Vijfmaal Europees kampioen, drie keer wereldkampioen, een zilveren medaille op de Winterspelen van 1960 in Squaw Valley en natuurlijk het goud op de Winterspelen van 1964 in Innsbruck. Ze was daarmee de eerste Nederlandse olympisch kampioen op de Winterspelen, nog voor een schaatser op de langebaan daarin slaagde.

Het maakte haar een nationaal icoon als tiener. Dijkstra werd zes keer op rij Nederlands Sportvrouw van het Jaar. Ze trad toe tot de Hall of Fame van de ISU, werd benoemd tot erelid van de KNSB en tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

Vroeg gestopt

Toch stopte ze al vroeg met haar zo geliefde sport – als wedstrijdrijdster, althans. Toen haar vader overleed na een verkeersongeval, Dijkstra was toen 22 jaar, moest ze aan haar toekomst denken. “Met kunstschaatsen mochten we niks verdienen, in die tijd. Ja, een doosje Haagse hopjes, dat was het wel,” zei Dijkstra.

Dus maakte ze de overstap naar Holiday on Ice. Acht jaar lang was Dijkstra een showgirl. Die tijd maakte haar minder verlegen. Ze leerde er ook haar latere man kennen, de Zweedse dresseur Karl Kossmayer. Met hem kreeg ze dochters Rosalie en Katja.

In 1972 verruilden de twee het ijs voor het circusbestaan. Dijkstra gebruikte haar bekendheid om de circusshows te promoten, maar verzorgde ook de dieren. Haar Zweedse echtgenoot, 25 jaar ouder dan zij, overleed eind 2000.

Vriendschap met Haanappel

Wat altijd bleef was de bijzondere vriendschap met Haanappel. In 1947 waren ze elkaar voor het eerst tegengekomen op een kunstijsbaan in Den Haag, voor een kindershow. Joan stond die dag op het ijs als een indiaan, Sjoukje als sneeuwwitje. En toen ze 9 en 10 jaar oud waren, reisden de twee al naar Londen om te trainen bij de Zwitserse kampioenenmaker Arnold Gerschwiler. Er was die weken verder geen begeleiding mee. Gelukkig hadden ze elkaar.

Haanappel was de sierlijkste, Dijkstra werd de succesvolste. Later kwamen ze elkaar ook tegen als collega’s bij Holiday on Ice. Ze lieten elkaar nooit meer los. Toen Haanappel afgelopen 24 februari overleed, reageerde Dijkstra diep bedroefd. Ze sprak op de crematie met mooie woorden over haar vriendin en hun 75 jaar vriendschap.

In hetzelfde jaar raakt Nederland nu ook het andere icoon in het kunstschaatsen kwijt. ‘Lieve allemaal, met heel veel pijn en verdriet heb ik afscheid moeten nemen van mijn lieve moeder Sjoukje Kossmayer-Dijkstra. Mijn moeder en ik waren mooi samen tot het eind,’ schreef haar dochter op Facebook.

Dijkstra, in 1942 in het Friese Akkrum geboren, vertelde in 2020 dat ze al een tijd niet meer op het ijs had gestaan. Maar duidelijk was dat haar sport nooit haar gedachten had verlaten. “Soms schaats ik nog wel eens ’s nachts, in mijn dromen.”