'Kloof tussen stad en ommeland'
Nijmegen
In Utrecht kon woensdag een groene vlag uit. De partij van Jesse Klaver haalde in de provinciehoofdstad 28 procent van de stemmen, bijna een verdubbeling ten opzichte van vier jaar geleden. Amsterdam zag nagenoeg hetzelfde gebeuren: daar stemde bijna een kwart van de mensen op GroenLinks. De partij kwam bij de vorige Statenverkiezingen nog als vijfde uit de stembussen.
Maar wie de hoofdstad uit rijdt en de bordjes Haarlemmermeer, Velsen of Zaanstad passeert, begeeft zich opeens op heel ander politiek terrein. Om Amsterdam ligt een rode lap van gemeenten waarin Forum voor Democratie de meeste stemmen kreeg. Dat is opvallend, want de partijen van Jesse Klaver en Thierry Baudet zijn niet bepaald politieke bondgenoten. In Utrecht speelt zich min of meer hetzelfde af: de Domstad kiest GroenLinks, daar omheen zwaait nieuwkomer Forum de scepter.
Het grote contrast tussen ‘stad en ommeland’ is niet nieuw, zegt verkiezingsgeograaf Josse de Voogd. ‘Maar bij deze uitslag is het wel erg duidelijk. Forum voor Democratie doet het in centrale steden erg slecht, en aan de rand juist goed. Bij GroenLinks zie je het omgekeerde. Doordat die partijen nu beide erg groot zijn, wordt de kloof beter zichtbaar.’
stad is duur
‘Vroeger woonden arme mensen in de stad en waren de randgebieden voor de beter gestelden’, zegt De Voogd. ‘Dat is aan het omkeren, en dat zie je aan het stemgedrag. De stad wordt steeds duurder, waardoor veel mensen naar de buitenranden worden gedrongen. Dat zijn veelal Forum- of PVV-stemmers.’ Maar het zijn ook allochtonen die de stad vaarwel zeggen, merkt De Voogd. ‘Die verhuizen bijvoorbeeld van de Utrechtse wijk Kanaleneiland naar Nieuwegein. De mensen die al in Nieuwegein wonen zijn daar niet altijd blij mee, vaak zijn ze de stad juist ontvlucht vanwege verkleuring en verarming. Ook dat levert stemmen op voor Wilders en Baudet.’
De Voogd merkt daarnaast dat gelijkgestemde kiezers sneller bij elkaar in de buurt gaan wonen. ‘Hoogopgeleide GroenLinks-stemmers, bijvoorbeeld studenten of professoren, gaan in Utrecht of Bunnik wonen. Dat is lekker dicht bij de universiteit. VVD’ers die wat meer geld hebben, verhuizen liever naar Woerden.’
rechtspopulisme
De uitslagenkaart van de Statenverkiezingen laat duidelijk zien dat Forum voor Democratie vooral in Zuid-Holland voet aan de grond heeft gekregen, óók in de grote steden. De partij werd er met elf zetels de grootste, net boven regeringspartij VVD. Het kwam voor De Voogd niet als een verrassing. ‘In 2017 kwam Forum met twee zetels in de Tweede Kamer. Toen zag je al dat de partij in Zuid-Hollandse gemeenten bovengemiddeld goed scoorde.’ De kustprovincie is vatbaar voor partijen als die van Baudet, denkt hij. ‘Zuid-Holland is de kraamkamer van het rechtspopulisme. Dat zag je bij de komst van Pim Fortuyn, en dat sentiment is altijd gebleven.’
Den Haag en Rotterdam, de twee grootste steden in de provincie, zijn daarnaast erg multicultureel. ‘En de autochtonen die er wonen, zijn relatief arm en laagopgeleid. Dat is het grote verschil met steden als Amsterdam en Utrecht: daar is de autochtone bevolking veel kansrijker. Die kiest minder snel voor een proteststem.’
Volgens Bert Bakker, onderzoeker politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam, dankt het Forum voor Democratie zijn enorme zetelwinst aan de behendigheid van partijleider Baudet. Die is ‘in de ruimte gesprongen die is ontstaan tussen de VVD en de PVV’. In dat politieke gat heeft hij met groot gevoel voor retoriek een beweging gecreëerd waar mensen bij willen horen, zegt Bakker. ‘Mensen zijn namelijk graag lid van een club.’
anti-elite
Volgens Bakker heeft Baudet effectief campagne gevoerd door te hameren op maar enkele punten: de elite in Den Haag en Brussel deugt niet, het klimaatakkoord is onbetaalbaar en aan de migratie moet ook wat gebeuren. ‘Dergelijke anti-eliteretoriek werkt voor een grote groep die ook vindt dat het anders moet.’
Gerrit Voerman, directeur van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen, is het met Bakker eens. ‘Baudet kon aansluiten bij ontzettend actuele zaken: de aanslag in Utrecht en de recente klimaatcijfers. Dat gebruikte hij om te laten zien dat het politieke establishment het contact met de kiezer heeft verloren.’ <
