Hoeveel inwoners moet Nederland over 40 jaar hebben?
Toekomstige kabinetten moeten duidelijkheid geven over het gewenste aantal immigranten dat Nederland jaarlijks binnenkomt, betoogt hoogleraar Paul Scheffer. Dat bevordert het draagvlak onder de integratie van nieuwkomers.
Bij het huidige migratiesaldo van jaarlijks plus 50 duizend telt Nederland in 2060 bijna 20 miljoen mensen. Alleen als het jaarlijkse saldo door restrictieve maatregelen of natuurlijke oorzaak zou zakken naar plus 10 duizend, komt de totale bevolking in dat jaar uit op het huidige niveau van ruim 17miljoen.
Dat heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) berekend op verzoek van hoogleraar en publicist Paul Scheffer. Hij gebruikt deze en andere berekeningen in Regie over migratie: naar een strategische agenda, een publicatie van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) die dinsdag is verschenen. Ze bevat ook een historische beschouwing van Leo Lucassen, directeur onderzoek van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis.
Immigratie is in Nederland de hoofdoorzaak van de al decennia voortgaande bevolkingsgroei. Het immigratiesaldo is het aantal mensen dat zich in Nederland vestigt minus het aantal mensen dat vertrekt. Alleen tussen 2003 en 2008 was dat saldo negatief. De WRR onderzoekt sinds 2015 in een reeks publicaties de ‘migratiediversiteit’. Dat moet in 2019 leiden tot een adviesrapport aan de regering.
Om het draagvlak onder de integratie van nieuwkomers te bevorderen, moeten toekomstige kabinetten meer duidelijkheid geven over het gewenste aantal immigranten dat Nederland jaarlijks binnenkomt, betoogt Scheffer. ‘Meer oriëntatie is onontbeerlijk om de ruimte voor legale migratie en de opvang van vluchtelingen op langere termijn te waarborgen’, schrijft Scheffer, hoogleraar Europese studies in Tilburg.
Zelf gaat het CBS uit van een positief migratiesaldo van gemiddeld 31duizend. Dat levert in 2060 een bevolkingsomvang van 18,44 miljoen inwoners op - ruim een miljoen meer dan nu. Omdat het saldo de laatste acht jaar beduidend hoger ligt, vroeg Scheffer een doorrekening op dat getal. Op verzoek van Scheffer berekende het CBS naast zijn eigen prognose vier andere scenario’s, waaronder twee (uiterst) restrictieve: bij een migratiesaldo van nul krimpt de bevolking naar 16,78 miljoen mensen in 2060, bij een saldo van min 8 duizend naar 16,06 miljoen.
‘De aanvaarding van migranten in een samenleving groeit naarmate hun komst een bewuste keuze is en niet de uitkomst van controleverlies’, stelt Scheffer vast. Hij vindt al sinds het verschijnen in 2007 van zijn standaardwerk Het land van aankomst dat de politiek duidelijker moet zijn over wat zij wil met immigratie. In het essay voor de WRR haalt hij het voorbeeld van Canada aan, dat jaarlijks limieten stelt zonder daarmee internationale verdragen te schenden.
Canada volgt een immigratiebeleid ‘met duidelijke criteria wat betreft de kwalificaties en aantallen migranten’, schrijft Scheffer. ‘Zo was het doel voor 2017: 300 duizend nieuwkomers, waarvan 58 procent in de economische categorie, 28 procent in de categorie gezinsmigratie en 14 procent was gereserveerd voor vluchtelingen. Dat zijn duidelijke doelstellingen, waarover in het parlement wordt gedebatteerd.’
Het bevreemdt Scheffer (‘ik zie er veel te weinig van terug in de publieke meningsvorming’) dat over het migratiesaldo weinig debat is. Kleine verschillen in het jaarlijkse saldo kunnen in een paar decennia tot grote veranderingen leiden. Niet alleen zit tussen de laagste en hoogste prognose een verschil van vier miljoen inwoners, ook de bevolkingssamenstelling zal dan heel verschillend zijn. Dat heeft grote consequenties voor terreinen als onderwijs, gezondheidszorg en volkshuisvesting: minimale immigratie vereist andere keuzen dan maximale.
Scheffer ziet zijn essay als een verkenning van de ruimte tussen open en gesloten grenzen, in politieke context van GroenLinks enerzijds tot PVV anderzijds, zonder dat hij daarin zelf stelling wil nemen. Hij mist een ijkpunt. ‘Het gaat om een regulering die op steun van ruime meerderheden kan blijven rekenen. Een selectieve arbeidsmigratie en een begrenzing van de humanitaire verplichting tegenover vluchtelingen vergroten de aanvaarding van zulke migratie.’
16,06 miljoen inwoners. Dat vereist een migratiesaldo van min 8 duizend en is alleen mogelijk door de immigratie nagenoeg onmogelijk te maken. PVV ('grenzen dicht') en Forum voor Democratie zijn politieke partijen die veel restrictiever willen zijn in het toelaten van nieuwkomers. Deze keuze betekent dat de bevolking krimpt, wat voor allerlei sociale voorzieningen consequenties zou hebben. In dit scenario hebben 11,25 miljoen mensen een Nederlandse achtergrond, 1,94 miljoen zijn westerse migranten (eerste en tweede generatie samen) en 2,88 miljoen niet-westers (ook beide generaties samen).
16,78 miljoen inwoners. Is mogelijk bij een migratiesaldo van 0. Levert ook bevolkingskrimp op, maar betekent niet dat er geen immigratie zou zijn. Het CBS schat de (gelijke) emigratie en immigratie dan op 180 duizend, dus de bevolking verandert nog wel van samenstelling. Dit scenario past bij partijen als CDA en CU die wel vluchtelingen willen opvangen maar ook de eigen cultuur bewaken. Dan zouden 11,65 miljoen mensen een Nederlandse achtergrond hebben, 2,06 miljoen westerse migranten zijn en 3,06 miljoen niet-westers.
17,33 miljoen inwoners. Is haalbaar bij een migratiesaldo van jaarlijks 10 duizend. Dat is een forse verlaging ten opzichte van het huidige migratiesaldo. Onder Rutte II sloten VVD en PvdA een migratiedeal met Turkije (met steun van D66). Rutte III is naarstig op zoek naar nieuwe deals met Noord-Afrikaanse landen en betere afspraken in de Europese Unie. Het is uiterst onzeker of dat gaat lukken. De bevolking zou bestaan uit 11,86 miljoen mensen van Nederlandse achtergrond, 2,21 miljoen westerse migranten en 3,26 miljoen niet-westers.
19,74 miljoen inwoners. Dit scenario doet zich voor met een migratiesaldo dat in de buurt komt van wat het de afgelopen acht jaar is geweest: 50 duizend. In politieke context het GroenLinks-scenario: geen Turkije-deal, geen deals met dubieuze regimes in Noord-Afrikaanse landen en de mogelijkheid voor asiel in Europa blijft. Volgens Scheffer is dit open grenzen-scenario in feite nog behoudend: het migratiesaldo kan gemakkelijk oplopen naar 60 duizend of meer. Het CBS becijfert dat de bevolking zou bestaan uit 12,34 miljoen mensen met een Nederlandse achtergrond, 2,9 miljoen met een westerse en 4,47 miljoen met een niet-westerse achtergrond.