Direct naar artikelinhoud
Pact van Marrakech

Opeens is het pact van Marrakech een politiek probleem

Een tot voor kort onbekend VN-migratiepact verdeelt plotseling de coalitie. VVD en CDA willen niet de indruk wekken dat ze migratiebeleid uit handen geven. D66 gruwelt van het idee dat Nederland zich aansluit bij het nee-kamp van Donald Trump en Viktor Orbán.

Het lichaam van een vluchteling, gevonden op het strand vlakbij Faro de Trafalgar in het zuiden van Spanje.Beeld EPA

Een maand geleden verkeerde vicepremier Hugo de Jonge nog in zalige onwetendheid toen een journalist hem een vraag stelde over een VN-pact over migratie. ‘Het pact van Marrakech?’, zei de CDA’er met een glazige blik. ‘U moet me even helpen.’

Inmiddels hoeft niemand De Jonge meer te helpen. Het pact van Marrakech staat bovenaan de politieke agenda. Er is de afgelopen week al extra overleg over het onderwerp geweest. De komende dagen wacht weer coalitieberaad. De nervositeit stijgt.

Wat is er gebeurd? In slechts een handvol kabinetsbrieven kwam de afgelopen twee jaar het ‘Global compact for safe, orderly en regular migration’ aan de orde. Niemand lag wakker van de ‘intergouvernementele migratiedialoog op VN-niveau’, ook niet toen in juli de afspraken keurig op 34 pagina’s werden afgedrukt. Het wachten was op de ceremoniële ondertekening op 10 en 11 december in Marrakech.

Immigratie, soevereiniteit en identiteit

Inmiddels staat alles op losse schroeven. Het VN-migratiepact van 193 landen is in een politieke storm beland waarin de drie meest ontvlambare thema’s van dit moment samenkomen: immigratie, soevereiniteit en identiteit. 

Progressieve partijen op het Binnenhof kijken met verwondering naar de furie op rechts. Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag (D66) suste deze week nog dat er veel ‘misverstanden’ bestaan over de afspraken, dat het pact vooral belangrijk is voor landen die amper een migratiebeleid hebben. Het pact beschrijft hoe vluchtelingen kunnen worden opgevangen, eventueel teruggestuurd en hoe de oorzaken van migratie bestreden kunnen worden. Van een overdracht van soevereiniteit is geen sprake.

Zo dacht Mark Rutte er tot voor kort ook over. Wat zei de premier op 30 oktober nog in de Eerste Kamer? ‘Het migratieakkoord van Marrakech is geen juridisch bindend document. Het bevestigt expliciet de soevereiniteit van lidstaten. Het past volledig in de lijn van het migratiebeleid van dit kabinet. Het verankert het thema ‘migratie’ binnen het VN-systeem. Dat is gunstig.’

Er is één probleem: zo stellig klinkt de premier niet meer. Tijdens de persconferentie na afloop van de ministerraad vrijdag blijft Rutte maar herhalen dat het kabinet nog bezig is met ‘juridische analyse’. VVD en CDA houden nu ook slagen om de arm. Of Nederland in december gaat tekenen? ‘Eerst moeten we meer duidelijkheid hebben’, aldus CDA-leider Sybrand Buma afgelopen week.

Collectieve zelfmoord

Zeker is dat de twee rechtse regeringspartijen onder druk staan. Electorale rivalen als PVV en Forum voor Democratie voeren sinds enkele weken furieus campagne tegen het VN-pact. FvD-voorman Thierry Baudet spreekt van ‘waanzin’ en voorspelt ‘nóg veel meer immigratie’. PVV-senaatsvoorzitter Marjolein Faber meent dat Marrakech uitdraait op ‘collectieve zelfmoord’. ‘Dan zetten we de grenzen voor heel Afrika open.’

Met cruciale provinciale statenverkiezingen voor de boeg in maart willen VVD en CDA niet de indruk wekken dat ze lichtzinnig omgaan met immigratie, maar volgens ingewijden speelt er meer dan alleen electorale druk. Het pact van Marrakech zou wel degelijk juridische vragen oproepen. In het regeerakkoord is niet voor niets afgesproken dat er gekeken moet worden naar aanpassing van het Vluchtelingenverdrag. VVD en CDA willen niet dat migranten straks met een nieuw VN-pact in de hand toch weer extra aanspraken kunnen maken.

Irreëel is dat gevaar niet, meent hoogleraar internationaal recht Tom Zwart. ‘Het stuk is overduidelijk bedoeld als een politiek statement vol mooie ambities en goede bedoelingen, maar het is de vraag of rechters daar een boodschap aan hebben. Rechters zijn vaak eigenwijzer en creatiever dan politici willen. Ook in deze Marrakech-tekst kan een creatieve jurist iets bindends lezen, zeker in samenhang met andere verdragen. Ngo’s en activisten zullen daar ook op in spelen.’

De stap van Kurz

De vraag blijft waarom CDA en VVD pas hardop gingen twijfelen toen rechtse rivalen in de Kamer alarm sloegen. De beschuldigende vinger wijst naar Oostenrijk. Dat land onderhandelde namens de EU-landen over de tekst, maar de conservatieve Oostenrijkse premier Sebastian Kurz besloot eind oktober doodleuk zelf zijn handtekening onder het verdrag vandaan te halen. ‘Toen kwam het hier ook op de radar’, aldus een bron.

Helemaal onverwacht kwam de stap van Kurz desondanks niet. Vorig jaar trok Donald Trump zich al als eerste terug uit de onderhandelingen. Een streng immigratieland als Australië volgde in juli zijn voorbeeld. Ook de Hongaarse leider Viktor Orbán kwam toen in het geweer en inmiddels zien Polen, Bulgarije, Tsjechië en Kroatië evenmin nog heil in de afspraken. In landen als België en Duitsland rommelt het  nu eveneens bij de rechtse regeringspartijen.

In Nederland loopt de breuklijn dwars door de coalitie. VVD en CDA mogen twijfelen, coalitiegenoot D66 gruwelt van het idee dat Nederland zich aansluit bij een coalitie van Trump en Orbán. Niet tekenen in Marrakech is geen optie voor een partij die gelooft in de kracht van internationale samenwerking.

Een extra bijlage moet nu weer dienen als geitenpaadje uit de impasse. Daarin moet nogmaals expliciet staan dat migranten geen nieuwe rechten kunnen ontlenen aan het VN-pact, maar volgens hoogleraar Zwart heeft zo’n ‘inlegvel’ alleen nut als het breed gedragen wordt. Inmiddels zou het kabinet dan ook op zoek zijn naar meer voorstanders van zo’n aanvullende verklaring.

Bijkomende voorwaarde: het moet een groep landen zijn waar ook D66 zich bij thuisvoelt.