Henk Algra: Waarom droom ik een halve eeuw later nog dat ik zak voor m'n eindexamen?

Het is al een halve eeuw geleden dat ik eindexamen deed. Ik ben geslaagd. Toch droom ik nog altijd dat ik mijn diploma niet behaald heb. Het resultaat maakt dus voor de droom niets uit. Ergens in mijn onderbewuste zit kennelijk nog steeds de angst om te zakken. Ik droom steevast dat ik twee onderdelen van het examen niet gedaan heb. Dat klopt ook, want ze zaten niet in mijn pakket. Maar ik droom dat ik er nu alsnog examen in moet doen, anders ben ik gepensioneerd zonder ooit een diploma gehaald te hebben. De boeken voor die vakken zijn nergens meer verkrijgbaar. Ik word helemaal moe van de zoektocht. De droom is zó realistisch dat ik bij het wakker worden soms de neiging heb om alsnog in de dossierkast te kijken of het diploma er wel in ligt.

Uit de databank van een instituut dat dromen verzamelt, blijkt dat het eindexamen een van de meest voorkomende droomthema’s is bij volwassenen. Er zijn mensen die dromen dat ze het examen helemaal vergeten zijn. Ze worden met een schok wakker: ‘Ik had al lang op de fiets moeten zitten en nu ben ik mijn fietssleutel ook nog eens kwijt.’ Anderen komen wel op school, maar dan gaat er van alles mis. Ze moeten bijvoorbeeld over tien minuten examen doen en hebben nog geen boek ingekeken. Of ze kunnen de opgaven niet lezen of zijn hun stem kwijt. Weer een ander let even niet op en een klasgenoot verscheurt ondertussen de examenopgave. Of je kunt je pen niet vinden en als je hem eindelijk gevonden hebt, blijkt er geen inkt in te zitten. Het heeft allemaal met controle(verlies) te maken.

Waarom zou je je leven lang dromen dat je zakt voor een examen dat je in werkelijkheid wél gehaald hebt? Er zijn psychologen die denken dat dat komt doordat het eindexamen een overgangsritueel vormt naar een volgende levensfase. Een overgang roept altijd spanning op: kan ik het wel? Anderen denken dat het te maken heeft met een moeilijke opdracht die je te wachten staat. Zo vertelt een jurist dat hij droomt over het zakken voor zijn eindexamen in de nacht voor een ingewikkelde rechtszaak, waarbij hij nog geen idee heeft welke inbreng hij zal moeten leveren.

In deze weken leggen tienduizenden scholieren eindexamen af. De meesten zullen slagen. Maar in hun dromen zullen ze misschien nog vele malen examen moeten doen. Zelfs na een halve eeuw zijn ze in hun onbewuste nog niet verlost van de klus die eindexamen heet.