Zo gaat het toe bij een staatsbanket: niet klinken en de zoutvaatjes zijn om mee te pochen

Hoe vrolijk het er woensdagavond tijdens het staatsbanket in het Paleis op de Dam ook moge toegaan: de wijnglazen van koning Willem-Alexander en zijn gast, de Spaanse koning Felipe VI, zullen elkaar niet raken. Het is een middeleeuws gebruik want destijds was het nogal eenvoudig om gif aan de rand van een glas te smeren en zo een concurrerende vorst uit te schakelen. Hoewel die tijd al eeuwen voorbij is, is de traditie gebleven.

Nog zoiets: de gangen worden à la russe uitgeserveerd – vanaf een schaal. Eveneens een oud gebruik, want zo zagen de gasten van de vorst of vorstin dat hij of zij hetzelfde at. De lakeien serveren aan de linkerzijde uit, omdat de meeste mensen rechtshandig zijn. Zij kunnen dan makkelijker naar links draaien. Weet de hofhouding dat een bepaalde gast linkshandig is, dan gaan ze bij het serveren juist rechts van die persoon staan.

Vrouwelijke lakeien

De lakeien dragen bij het staatsbanket hun galalivreien. Pas sinds een jaar of acht lopen er ook vrouwelijke lakeien rond in de paleizen. Nederland is daarbij het enige land ter wereld waar deze vrouwelijke lakeien kleding met een eigen pasvorm dragen.

Lakeien praten niet met de gasten, tenzij hen iets wordt gevraagd. Dat op kaartjes op tafel wordt vermeld wat de uitgeserveerde gerechten zijn, is daarom wel zo handig. Ze zijn geel, omdat het staatshoofd als gastheer aanwezig is. Worden gasten ontvangen voor een lunch of diner in het paleis terwijl de koning daar niet bij aanwezig is, dan zijn de menukaartjes wit. Ook ontbreken tijdens zulke evenementen de spiegels op tafel die de bloemwerken mooier doen uitkomen. Dat is voorbehouden aan de momenten waarop de koning als gastheer aanwezig is.

Koks op paleis Noordeinde zijn twee maanden geleden begonnen met het in elkaar draaien van twee menu’s, waar Willem-Alexander en Máxima vervolgens een keuze uit hebben gemaakt. De tafels worden met behulp van laserapparatuur gedekt, zodat alles zo recht mogelijk staat.

Servies met ijsvogel

Er staan zoutvaatjes op tafel, maar dat is voornamelijk ook een oud gebruik. Vroeger was zout duur, dus in koninklijke kringen stonden ze vooral op tafel om te pochen. Meestal koken de koks zo op smaak, dat niemand zout toevoegt.

Het koken gebeurt in de keuken in het paleis op de Dam, alle voorbereidingen hebben in de keuken van werkpaleis Noordeinde in Den Haag plaatsgevonden. Vroeger liet iedere nieuwe vorst een eigen servies ontwerpen voor de officiële lunches en diners, maar koningin Beatrix brak met die traditie. In 2017 werd wel een nieuw servies in gebruik genomen, maar dat was vooral omdat het oude servies slijtage begon te vertonen.

Het negendelige servies waarmee is gedekt, is ontworpen in de traditie van Delfts blauw. Met goud is daarop het monogram van de koning aangebracht. Ook staat een ijsvogel afgebeeld, die verwijst naar een Latijnse tekst op de achterkant: Saevis tranquillus in undis, vrij vertaald: ‘zich stevig staande houden in woelige baren’. Deze tekst was de lijfspreuk van Willem van Oranje.