Commentaar: Herinnering Westerbork zuiver houden

Formeel heeft Dirk Mulder, directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork, gelijk: Kamp Westerbork werd in 1939 gebouwd om Joodse vluchtelingen uit Duitsland en Oostenrijk op te vangen. Op 9 oktober 1939 vonden de eerste 22 vluchtelingen er een veilige plek, al vonden ze het wel eng dat het nogal in de buurt van Duitsland was.

Toen de Duitsers op 10 mei Nederland binnenvielen, waren er 1100 Duitse Joden in Westerbork gehuisvest. Er zijn wel overeenkomsten met het huidige tijdsgewricht, waarin vluchtelingen in Europa op zijn zachtst gezegd niet erg welkom zijn. Het hoogoplopende debat over het al te strikt toegepaste kinderpardon staat haast model voor de angst voor vreemdelingen. Dat was tachtig jaar geleden niet anders. In het najaar van 1938 stelde de Nederlandse regering zeshonderd extra grenswachten aan om illegale Joodse vluchtelingen uit Duitsland tegen te houden.

In de omgang met vluchtelingen ziet Stichting Vluchteling overeenkomsten tussen toen en nu. De onwil om mensen in nood bij te staan en de neiging van problemen weg te kijken, zijn van alle tijden. Samen met Herinneringscentrum Kamp Westerbork wil Stichting Vluchteling daar in de ‘Nacht van de vluchteling’, van 15 op 16 juni 2019, aandacht voor vragen. De stichting noemt Westerbork een ‘plek van historische betekenis’. Alleen dringt zich de vraag op wélke herinnering deze plek oproept. Hoogstwaarschijnlijk is dat niet de gedachte aan de opvang van Joodse vluchtelingen in 1939. Evenmin aan de internering van NSB’ers, kort na de bevrijding in 1945. Noch aan de voorlopige huisvesting van Molukkers in de jaren vijftig. Nee, de herinnering gaat zonder twijfel terug naar Kamp Westerbork in de periode ‘40-’45 als ‘doorgangskamp’: de plaats vanwaar de Nederlandse Joden werden afgevoerd, hun vrijwel zekere dood tegemoet.

Vanwege die allesoverheersende herinnering aan dit ‘voorportaal van de dood’ is dit idee van de stichting en het herinneringskamp ongelukkig. Het zet de hedendaagse herdenker op het verkeerde been. Alsof de beroerde behandeling van vluchtelingen door Europa nu – waardoor vanwege onverschilligheid vooral verdrinkingsdoden te betreuren zijn – te vergelijken is met de door de nazi’s industrieel opgezette moord op het Joodse volk.

Kunstenaar Armando (1929-2018) introduceerde het begrip ‘schuldig landschap’. Dat is een landschap dat een verleden met zich meetorst. Dat geldt in hoge mate voor Kamp Westerbork. Bij dat verleden moet je stilstaan, maar belast het niet met eigentijdse discussies.