'Als moslim kun je maar beter goed voor katten zorgen, wil je in de hemel komen'

Halverwege de documentaire Kedi van de Turkse regisseur Ceyda Torun (40) lopen een bedelend zigeunermeisje en een kat samen langs een populair restaurant in Istanbul waar mensen zich aan volle tafels tegoed doen aan eten en wijn. Af en toe kijkt er iemand naar de twee schepsels, maar veel krijgen het meisje en de kat niet toegeworpen.

Het is een van de vele momenten waarop mens en dier in Kedi (Turks voor 'kat') met elkaar te maken hebben. Torun filmde drie maanden in haar geboortestad Istanbul het leven van straatkatten. Torun: 'Je zou die scène maatschappijkritisch kunnen noemen, maar ik wilde vooral tonen dat mens en dier soms lotgenoten zijn in hun poging iets moois van het leven te maken. Dat meisje is een migrantenkind en ik wilde laten zien hoe onze houding is als het gaat om het delen van onze bezittingen. Misschien is het per ongeluk ook wel een filosofisch bedoelde scène.'

In Istanbul, en eigenlijk in heel Turkije, leven de meeste katten niet in een huis maar op straat. Ze dienen dan ook grotendeels voor zichzelf te zorgen. De mens helpt ze daarbij een handje, maar zo sufgeknuffeld als Nederlandse huiskatten (biologische paté, twee keer per jaar dierenarts, zacht kussentje) zijn ze niet. De kat in Istanbul is een overlever, die voor zichzelf en haar kroost moet opkomen. Zoals ook veel mensen aan de zelfkant van de stad. Torun filmde dan ook vooral in afgelegen industriegebieden, aan de havenkant en op buurtmarkten.

_{Tekst gaat verder onder het gifje.}

Soms ongemakkelijk door apolitieke houding

Kedi is een ode aan de katse vrijbuiterij, met al die miniportretten van de Istanbulse zwerfkatten. Door de vluchtigheid verliest de film aan spanning en overtuigt hij niet helemaal als mozaïek-achtig stadsportret. Lees hier de hele recensie.

Torun: 'Daar is Istanbul nog het meest als de stad uit mijn jeugd. Als ik dertig jaar geleden deze film zou hebben gemaakt, zouden die locaties er net zo hebben uitgezien als nu. Voor de rest is de stad compleet veranderd. In Istanbul wonen meer dan veertien miljoen mensen, het is een metropool waar de ene woontoren na de andere verrijst. In een moordend tempo. Het is de vraag of er straks tussen al dat glas en beton nog plaats is voor de kat.'

Ceyda Torun zorgde als jong meisje in Istanbul voor een kitten dat in de buurt van haar huis opgroeide en bleef haar kat jarenlang trouw. Op 11-jarige leeftijd verhuisde ze met haar moeder en stiefvader naar Jordanië en later naar Londen en New York. Nu woont ze alweer tien jaar in Los Angeles. Kedi is haar eerste documentaire. Ze maakte de film uit liefde voor de kat, maar ook als een hommage aan Istanbul en haar inwoners.

Torun: 'Ik heb met mijn team drie maanden door de straten en buurten gewandeld. Ook werkten we samen met lokale researchers die voor ons op zoek gingen naar geschikte katten en de mensen daaromheen. We wilden vooral visueel aantrekkelijke katten in authentieke buurten met aparte mensen laten zien. Niet het geijkte Istanbul met de grote moskeeën, de overdekte markten en de Bosporus. We hebben 35 katten uitgekozen die we een tijdlang hebben gevolgd. Maar tijdens de opnamen kwamen er slechts 19 opdraven. Zo gaat dat in de stad, katten verdwijnen soms ook zo maar. Na de montage zijn er in Kedi zeven overgebleven.'

_{Tekst gaat verder onder het gifje.}

Kater Abatutu

Ook Amsterdam krijgt binnenkort een eigen 'straatkat' als hoofdpersoon in een documentaire. Kater Abatutu van dierencastingbureau Catvertise speelt de rol van verteller in De wilde stad, gemaakt door regisseur Mark Verkerk (De nieuwe wildernis). In deze documentaire (vanaf 16 november in de bioscoop) wordt een aantal stadsdieren gevolgd, met de veelkleurige Abatutu als gastheer.

Torun schakelt van weidse stadgezichten (gefilmd met drones) naar de intieme wereld van katten in hoeken en gaten van de stad, waarvoor speciale kattencamera's werden ontwikkeld. Steeds zijn er mensen die zich om de dieren bekommeren - opvallend genoeg vaak ruige mannen, vissers, arbeiders en zwervers. In hun leven dient de kat als medicijn tegen eenzaamheid en depressies.

Torun: 'De kat als gratis therapie; het werkt. Mensen gebruiken katten om de onrust in hun hoofd te beteugelen. De kat is daar ook uitermate geschikt voor. Het aaien van zo'n zacht dier, je neus in zo'n vacht stoppen - het is rustgevend. Tegelijkertijd zijn katten niet afhankelijk van de mens, ze redden zich zelf ook wel. De katten in Kedi zijn vrij om te gaan waar ze willen.'

In veel landen is het leven van een straatkat minder florissant, maar de Turken hebben een speciale band met het dier. Torun: 'In de Koran staan meerdere verhalen die over katten gaan. Het is zelfs zo dat je als moslim maar beter goed voor katten kunt zorgen, wil je later in de hemel komen. Die zorg zit in onze cultuur ingebakken. Nu maar hopen dat men dat lieve deel van de Koran trouw blijft.'

_{Tekst gaat verder onder het gifje.}

Over de huidige politieke situatie in Turkije onder president Erdogan is Torun voorzichtig. 'Wat mij bij mijn laatste bezoek aan Turkije opviel, is dat er veel minder toeristen en reizigers komen. Het breekt mijn hart als ik hoor dat mensen niet meer naar Istanbul durven te gaan. Juist nu moeten Oost en West elkaar niet uitsluiten of isoleren. De grenzen moeten open blijven, wij moeten heen en weer reizen en met elkaar in gesprek blijven. Misschien laat mijn film zien dat de doorzetters zullen overleven.'

In Amerika is Kedi een succes. Torun reisde de afgelopen maanden de wereld over om haar film te promoten. In juni was ze voor de Turkse bioscoop-première even terug in haar vaderland. 'Het publiek in Istanbul was erg blij met deze, zoals ze dat zeiden, positieve en eerlijke film, die los stond van politiek. Het gaf wat opluchting in een tijd waarin in Turkije de mensen door de politiek gespannen situatie argwanend naar elkaar kijken. Dat deed mij goed. Met dank aan de katten.'

_{Lees meer onder de video.}