Amsterdams politieplan tegen etnisch profileren oogst nu al kritiek
Na veel ophef heeft de Amsterdamse politie voor het eerst een plan van aanpak opgesteld om etnisch profileren terug te dringen. Donderdagavond wordt het plan besproken in de Amsterdamse gemeenteraad.
Nu al klinkt kritiek: het ontbreekt aan een meting hoe vaak etnisch profileren voorkomt. ‘En daar gaat het juist om’, zeggen fractievoorzitters Reinier van Dantzig (D66) en Femke Roosma (GroenLinks). ‘Zonder meting kun je niet vaststellen of het probleem afneemt.’
Etnisch profileren, waarbij de politie zonder rechtvaardiging mensen staande houdt op grond van ras, etniciteit, huidskleur, taal of religie, is ‘onwettig, mensonterend en past niet bij de waarden van de politie-organisatie’, schrijft de Amsterdamse politie in haar plan van aanpak. ‘Dat het gebeurt, en dat het leidt tot gevoelens van uitsluiting, machteloosheid en schaamte, is ruimschoots aangetoond.’
In 2016 bleek uit onderzoek van politiewetenschappers dat bijna 40 procent van de proactieve controles van mensen met een niet-Nederlands uiterlijk ‘niet objectief en redelijk’ te rechtvaardigen viel.
Workshop ‘professioneel controleren’
Om dit terug te dringen, gaat de Amsterdamse politie investeren in kennis, houding en gedrag van agenten. Zo moeten alle agenten verplicht een workshop ‘professioneel controleren’ bijwonen. Ook moet elk politieteam vóór 1 juli een uitvoeringsplan schrijven over de vraag hoe professionele controles zonder etnische profilering kunnen worden uitgevoerd. Daarin moet een paragraaf worden opgenomen die voorschrijft hoe burgers hier actief bij worden betrokken, zoals met ‘dialoogbijeenkomsten’.
Daarnaast wordt professioneel controleren een vast onderdeel van de halfjaarlijkse resultaatgesprekken tussen de Amsterdamse eenheidsleiding en sectorhoofden, en tussen sectorhoofden met de teamleiding. Politiemensen die worden aangewezen als ‘ambassadeurs’ gaan erop toezien dat etnisch profileren in de praktijk zo veel mogelijk wordt voorkomen.
Verder gaat de Amsterdamse politie onderzoek doen onder burgers naar de beleving van etnisch profileren: hoe vaak worden zij staande gehouden en hoeveel vertrouwen hebben zij in de politie?
Weinig vertrouwen in politie
Precies dat heeft de organisatie Controle Alt Delete, die zich verzet tegen etnisch profileren, onderzocht in Amsterdam Nieuw-West met een nog niet gepubliceerde enquête onder 1.600 jongeren. Daaruit blijkt dat het vertrouwen in de politie laag is, met name onder geënquêteerden die zelf contact met de politie hebben gehad. Jongeren met een Surinaamse, Turkse of Marokkaanse achtergrond geven respectievelijk een 4,7, een 5,1 en een 5,1 voor het vertrouwen in de politie.
Ook blijkt uit de enquête dat 40 procent van alle jongeren in Amsterdam Nieuw-West in 2018 (een vorm van) contact had met de politie. In 60 procent van die gevallen lag het initiatief bij de politie. Onder jongeren van Nederlandse komaf was 36 procent met de politie in aanraking gekomen, onder de jongeren van Turkse komaf 42 procent , Marokkaanse ook 42 en Surinaamse 50 procent.
Het tegengaan van etnisch profileren behelst ‘een cultuurverandering die enige tijd vergt’, schrijft de Amsterdamse politie in haar plan van aanpak. Ze geeft aan dat de voortgang jaarlijks moet worden gemonitord met een analyse van MEOS – Mobiel Effectiever Op Straat –, een app waarmee agenten via hun smartphone onder meer persoonsgegevens kunnen opvragen. Onderzoek naar data in die app zal in de toekomst uitwijzen of het probleem afneemt.
En juist dat moet veel sneller, vinden de Amsterdamse fractievoorzitters Roosma (GroenLinks) en Van Dantzig (D66). ‘Omdat dit plan van aanpak niet in een meting voorziet, weet je niet hoeveel onterechte controles de politie uitvoert en kun je dus ook niet weten of je het probleem terugdringt’, zegt Roosma. Haar partij dient donderdag een motie in voor een snellere invoering van MEOS onder alle agenten – nu beschikt slechts een handvol dienders over de app, bij wijze van experiment.
Dynamische verkeerscontroles
Totdat het probleem van etnisch profileren meetbaar is, wil D66 dat de politie pro-actieve controles in Amsterdam tijdelijk opschort, stelt Reinier van Dantzig. ‘Wij beraden ons op een motie daarover.’
Het tijdelijk opschorten van pro-actieve politiecontroles, zoals D66 wil, verkleint de pakkans van misdadigers, schrijft burgemeester Halsema in de brief waarmee ze het plan van aanpak naar de gemeenteraad heeft gestuurd. ‘Door dynamische verkeerscontroles worden met regelmaat drugs, geld en wapens in auto’s aangetroffen. Ook dragen ze bij aan het signaleren van mensenhandelaren die met kwetsbare jonge meisjes in de stad rondrijden.’
Uit wetenschappelijk onderzoek van Politie en Wetenschap blijkt echter dat slechts 1 op de 57 pro-actieve verkeerscontroles leidt tot aanhouding op heterdaad, benadrukt projectleider Jaïr Schalkwijk van Controle Alt Delete.
Etnisch profileren is al jaren een probleem
Uit onderzoek blijkt dat burgers staande houden op grond van etniciteit, taal of geloof niet incidenteel is, maar structureel voorkomt.
Lute Nieuwerth is de nieuwe portefeuillehouder diversiteit bij de politie. Nog niet alles gaat goed, erkent hij in een interview, ‘maar we doen wel ons stinkende best’.