Schrijfster Solvej Balle (Over de berekening van de ruimte): ‘Kennelijk houden mensen van vreemde boeken’

Morgen, Solvej Balle (61) zegt het zichtbaar vergenoegd, verruilt ze Kopenhagen weer voor haar eiland Aerø en kan ze verder met deel VI. In Nederland zijn we net toe aan het derde van de zeven delen die haar Over de berekening van ruimte zal tellen – nummer I, II en III zijn gezamenlijk bekroond met de Literatuurprijs van de Noordse Raad 2022. Voor nummer V mocht ze dit jaar de Deense Criticiprijs in ontvangst nemen.

Het succes van de reeks leidt tot reizen voor interviews en lezingen. Maar liever plot ze verder aan de ronde tafel waar ze met gekleurde plakkertjes in zeven vlakken de thema’s en verhaallijnen uitkient van de romanreeks waarin de tijd stil staat, maar waarvoor haar brein overuren maakt.

In het eerste deel keert Tara Selter, die met haar man Thomas handelt in antiquarische boeken, na een korte zakenreis terug naar hun huis in het Noord-Franse Clairon-sous-Bois. Maar ze is, net als de dag ervoor, ontwaakt op 18 november – de dag die zich voortaan zal herhalen terwijl zíj doorgaat maar de wereld stilstaat. Haar leven in Clairon blijkt onhoudbaar, waarop Tara in het tweede deel al reizend op zoek gaat naar de seizoenen die ze zo mist – en naar intellectuele uitdagingen.

In het net in Nederlandse vertaling verschenen Over de berekening van ruimte III blijkt ze niet alleen. ‘Ik heb iemand ontmoet die zich gisteren herinnert,’ schrijft Tara op dag #1144 in haar logboek. ‘Dat wil zeggen, ik heb hem gisteren ontmoet. Maar hij herinnert zich gisteren ook. Hij herinnert zich dat we elkaar gisteren hebben ontmoet.’ Daarmee dringen zich nieuwe verhoudingen én verplichtingen op.

U zult wel tot gekmakens toe worden geconfronteerd met de film Groundhog Day uit 1993 met Bill Murray, waarin zich óók dezelfde dag herhaalt. Als ik mensen vertel over uw reeks, komen ze meteen daarmee.

“Ik had mijn idee lang, lang geleden, al in 1986. Ik had toen net mijn debuutroman gepubliceerd over een vrouw op een onbewoond eiland, waarin ik speelde met het uitrekken en inkrimpen van tijd. Toen al wist ik dat ik iets wilde doen met een dag die zich oneindig zou uitstrekken. Ik ben er al die tijd over blijven praten en materiaal blijven verzamelen. Er kwamen andere boeken tussen, maar het was als een stoofschotel die op het fornuis stond te pruttelen.”

“Toen Groundhog Day uitkwam en zo’n succes werd, heb ik even gedacht: nou kan ik het wel schudden. En ik wilde de film eerst ook niet zien, omdat ik dacht dat de beelden die mij voor ogen stonden erdoor zouden worden aangetast. Maar dat was niet zo, en het idee is per saldo verre van uniek. Er is een Scandinavisch sprookje uit 1892 waarin een klein meisje een wens doet die uitkomt: dat het elke dag Kerstmis is. En er is een Deense schrijver die een boek heeft geschreven met een loop van drie weken die zich telkens herhaalt.”

“Het gedeelte van deel I waarin Tara zich verschuilt in de logeerkamer van haar eigen huis om niet aan Thomas te hoeven uitleggen waarom zij er is, terwijl hij denkt dat ze nog in Parijs is, heb ik in 1999 geschreven. Ik wist dat ik ooit verder zou gaan met dat boek, maar ik wist niet dat het zo lang zoveel van mijn hersencapaciteit in beslag zou gaan nemen. Het is een vreemd boek en heeft zijn eigen trage verloop van tijd in míjn leven.”

U zegt ‘boek,’ de titel herhaalt zich natuurlijk ook steeds zoals die 18de november. Wanneer wist u dat het zeven delen zou beslaan, waarvan elk een nieuwe gedachtenoefening is en een eigen sfeer heeft?

“Dat realiseerde ik me pas toen ik in 2005, 2006 uiteindelijk echt begon met schrijven. Toen zag ik hoeveel materiaal ik door de jaren heen had verzameld en begon dat te rangschikken. Eerst dacht ik: twee delen. O nee, vier. O nee, zeven.”

Wat zei uw uitgeverij? Over de berekening van ruimte, waarvan het eerste deel verscheen in 2020, wordt nu bejubeld als uw grote comeback in de Deense literatuur. Maar ik kan me voorstellen dat er wat wenkbrauwen werden gefronst: zeven boeken over één dag?

“Ik heb ze in eigen beheer uitgegeven. Ik was helemaal niet weg uit de literatuur, maar ik was naar mijn eiland verhuisd, had een kind gekregen. Was vertrokken uit Kopenhagen, dan denken ze daar dat je dood bent. Maar ik schreef gewoon door. Ik schreef kort proza, vaak met een filosofische inslag, boeken waarvan je er niet veel verkoopt. En bij traditionele uitgeverijen gebeurt het dan dat een boek dat geen bestseller wordt uit de handel wordt genomen. Het is me overkomen dat een boek werd vernietigd zonder dat ze me daar vooraf in hadden gekend. Dat wilde ik niet meer, no way! Alsof je jarenlang aan een huis bouwt dat dan na twee jaar wordt neergehaald.”

Balle houdt voor de camera de Deense edities omhoog, alleen in kleur zijn deel I t/m V van elkaar te onderscheiden. “Ik wilde de simpelst mogelijke boeken maken: geen aanprijzingen op de cover, geen auteursfoto, geen ‘Balle schreef eerder blablablabla,’ geen flaptekst met uitleg. Boeken die je openslaat, waarin je begint te lezen en dan beslist of ze je aanstaan of niet. Zo kies ik zelf ook graag boeken als ik in een boekhandel ben: met mijn ogen dicht.”

En toen bleek u een overrompelend succes in handen te hebben.

Brede grijns. “Ik dacht: ik ga lekker op mijn eiland zitten en dan heel rustig die zeven boeken schrijven. Maar het ging snel en de nieuwe delen worden nu haast uit mijn handen getrokken. Kennelijk houden mensen van vreemde boeken.” Nog bredere grijns. “De buitenlandse uitgevers die Over de berekening van ruimte hebben aangekocht, maar misschien moet ik dat niet zeggen, zijn allemaal ook best vreemde mensen. Of nou ja, niet vreemd maar fun.”

Waarom heeft het nog zo lang geduurd voor u uiteindelijk echt aan de reeks begon?

“Ik wist dat ik er lang niet aan zou kunnen ontsnappen. Dus ik was er ook een beetje huiverig voor geworden. En toen ik eenmaal begonnen was, en een beetje het gevoel kreeg wie Tara was, hoe haar woonplaats Clairon-sous-Bois eruitzag en besefte dat het een verhaal in de eerste persoon geschreven moest worden, kon ik eerst de balans niet vinden tussen háár en míj́n manier van denken. Toen bleek dat ik eerst nog een ander ‘ik’-boek moest schrijven, dat over mijzelf en mijn familie. Een verhaal dat teruggaat tot de boeren in Jutland eind zeventiende eeuw. Dat moest er eerst uit om Tara de ruimte te geven om te groeien.”

Waarom moest ze in Frankrijk wonen?

“Goede vraag. Denemarken werkte niet. Eerst had ik een echte plaats in Frankrijk maar dat werkte ook niet. Clairon heb ik verzonnen. Ergens in het midden van Europa kwam mij goed uit, en misschien moest ik haar een Franse start geven om haar nog verder van mezelf te laten afstaan. Ik ben op mijn zeventiende au pair geweest in Frankrijk, maar ik kreeg de taal nooit echt onder de knie. Alles bleef fragmentarisch, zo vreemd voelt Frans voor mij. Maar Tara is uiteindelijk toch wel heel Scandinavisch in haar manier van denken en doen, terwijl ik haar een Belgische vader, een Engelse moeder en een Franse echtgenoot heb gegeven. Laten we het zo zeggen: ze is in ieder geval niet gebonden door haar nationaliteit.”

En waarom die 18 november?

“Ik had eerst 17 oktober, maar dat werkte niet toen ik Tara door Europa wilde laten reizen op zoek naar sneeuw en zonneschijn. Uiteindelijk bleek 18 november de perfecte dag. Het is ook de sterfdag van de Franse schrijver Marcel Proust en de Deense fysicus Nils Bohr; het is de Griekse naamdag van Plato. Maar dat ontdekte ik pas later hoor, ik weet niet waarom: het was intuïtie. En mensen verzinnen er nu van alles bij, 18 zou het getal van de engelen zijn en er zou een connectie zijn met haar naam, enzovoorts. O ja, de 8 is natuurlijk als getal zelf ook een oneindige loop.”

In deel I verliest Tara met de tijd haar toekomst en identiteit, in deel II probeert ze een nieuwe identiteit op te bouwen, in deel III komt met lotgenoten de belofte van een nieuwe toekomst. Maar die brengt ook een last met zich mee: omdat ze weten wat voor ongelukken er op die 18 november gebeuren, moeten ze die proberen te voorkomen. Hoe kwam u daarbij?

“En als ze een ongeluk niet ziet omdat ze door iets anders is afgeleid, voelt ze zich daar ook weer schuldig over. Ja, het is alsof ze de verantwoordelijkheid voor de hele heerlijk onwetende wereld op zich moet nemen. Het is misschien een gevoel van mezelf dat in dit deel is terechtgekomen: soms voel ik me schuldig dat ik op mijn eiland lekker boeken zit te schrijven terwijl de wereld op instorten staat. Dat is een van de grappige dingen met deze reeks: ik heb geprobeerd mezelf zoveel mogelijk uit de weg te ruimen voor Tara, maar soms zit zij míj in de weg. Dan wijst ze naar me: ‘Zie je wel dat het toch weer over jou gaat! Denk maar niet dat je kunt ontsnappen!’”