Rijkste man is niet zo’n filantroop

Seattle

Of hij de legendarische rijkdommen van oeroude koningen als Croesus of Salomon overtreft, kan geen mens met zekerheid zeggen. Maar vaststaat dat Jeff Bezos sinds deze week de rijkste aardbewoner in de moderne geschiedenis is. Maandag brak de oprichter en CEO van online-winkel­imperium Amazon door de grens van 150 miljard dollar (bijna 130 miljard euro). Dat blijkt uit de miljardairslijst van persbureau Bloomberg.

Het oude record stond op naam van Microsoft-oprichter Bill Gates. Eind jaren negentig, aan de vooravond van de internetcrisis, tikte diens fortuin kort de 100 miljard dollar aan. Rekening houdend met het huidige prijsniveau zou dat goed zijn voor 149 miljard dollar. Tegenwoordig moet Gates genoegen nemen met 95 miljard dollar en een tweede plaats in het rijkenklassement. De reden daarvoor is simpel. Hij heeft, naar verluidt mede op aandringen van zijn moeder, de afgelopen jaren zo’n een vijfde van zijn vermogen weggegeven. Samen met zijn vrouw wil hij via de Bill & Melinda Gates Foundation onder meer malaria de wereld uit helpen.

Zij zijn niet de enigen. Filantropie is anno 2018 net zo populair onder de superrijken als een eigen sportteam, megalomane plezierjachten of een topstuk van Picasso aan de muur. Theo Schuyt, hoogleraar filantropische studies aan de Vrije Universiteit, spreekt van het ‘transformatie-mechanisme’. ‘Geld geeft niet uit zichzelf aanzien’, legt hij uit. ‘Bestrijd je met je miljarden malaria, dan win je aan maatschappelijk prestige en aan macht.’

vermogen teruggeven

De onbetwiste nummer één onder deze ‘filantrokapitalisten’ is niet Gates, maar investeerder Warren Buffett. Hij behoort tot de 183 rijkaards die zich gecommitteerd hebben aan de ‘Giving Pledge’, waarin beloofd wordt de helft van hun vermogen ‘terug te geven’ aan de maatschappij. Buffett is die grens allang gepasseerd. Deze eeuw heeft hij volgens The Chronicle of Philanthropy 46 miljard dollar gedoneerd.

Dat geldt niet voor Bezos. De 54-jarige datamiljardair zag zijn vermogen de afgelopen jaren razendsnel aanzwellen. Behalve de stijgende aandelenkoers van Amazon – Bezos bezit 16 procent van de aandelen – heeft dat nog een andere reden. Bezos is niet zo van de traditionele liefdadigheid. Hoewel hij vorig jaar per tweet zijn volgers om suggesties vroeg voor effectieve goede doelen, blijft hij met minder dan 0,1 procent van zijn vermogen onder de tien rijkste Amerikanen vooralsnog hekkensluiter filantropie.

Hoe dan al die miljarden te spenderen? Desgevraagd wees Bezos ­onlangs in een interview vol enthousiasme op zijn grote hobby: ruimtevaart. Elk jaar pompt hij 1 miljard dollar in zijn onderneming Blue Origin. Dat hoopt op korte termijn commerciële ruimtevluchten aan te kunnen bieden. Kosten: twee tot drie ton per ticket. Het uiteindelijk doel is om andere planeten te koloniseren. ‘Het zonnestelsel kan makkelijk een biljoen mensen onderhouden’, schetste hij de jongensdroom die hij naar eigen zeggen al sinds zijn vijfde koestert. ‘We zouden duizend Einsteins en duizend Mozarts en onbeperkte grondstoffen en zonne-energie hebben.’

Die voorliefde voor technische ­hoogstandjes boven alledaagse oplossingen, voor ruimtevaart boven mala­riapillen, deelt Bezos met collega-entrepreneurs uit Silicon Valley als Elon Musk van Tesla en Mark Zuckerberg van Facebook. Met die laatste is er nog een andere opvallende overeenkomst. Bezos’ Blue Origin is geen non-profitorganisatie, maar kan gewoon winst maken. Net als het ‘Chan Zuckerberg Initiative’ van de Facebookoprichter en zijn vrouw. In een open brief aan hun pasgeboren dochter kondigden zij eind 2015 aan hier 99 procent van hun aandelen in te stoppen. Hun initiatief gedraagt zich als een durfinvesteerder. Er wordt geld gestopt in goede doelen, maar net zo goed in veelbelovende, commerciële start-ups.

‘hypocriet’

‘Disruptieve filantropie’, noemt de Amerikaanse hoogleraar rechten Dana Brakman Reiser dat. Tegenover de iets minder uitbundige belastingvoordelen staan tal van plussen, schrijft zij in een recente studie. Zo’n vennootschap ‘heeft de handen vrij om traditionele giften te combineren met strategische investeringen en politiek activisme’. Ook privacy speelt een rol. Denk aan de Nederlandse ANBI’s: wie voor een algemeen nut beogende instelling in aanmerking wil komen, moet met de billen bloot.

Onomstreden is het allemaal niet. Samen met de vermogenskloof groeit de maatschappelijke onvrede. Volgens ontwikkelingsorganisatie Oxfam ging afgelopen jaar meer dan 80 procent van alle inkomsten naar de rijkste 1 procent. Die zou vervolgens dankzij handige constructies amper belasting betalen. Met als gevolg dat publieke voorzieningen als onderwijs en zorg onder druk komen te staan. En wie moeten ze dan, zeker in de Verenigde Staten, op de been houden? Juist: de rijke filantropen.

Bezos lijkt een typisch voorbeeld van die ontwikkeling. Zijn ruim 560.000 werknemers zouden volgens kritische berichtgeving slecht betaald krijgen en onderworpen worden aan een kadaverdiscipline. Toen Bezos begin dit jaar 33 miljoen dollar doneerde om duizend ‘dreamers’ (jongeren zonder verblijfsvergunning) te laten studeren, vonden sommigen dat hypocriet. ‘Stel je voor’, schreef het tijdschrift Rolling Stone over Amazon, ‘dat zo’n bedrijf zijn werknemers genoeg betaalde om hun eigen kinderen te kunnen laten studeren’.

Filantropie-hoogleraar Schuyt heeft nog een heel ander bezwaar. ‘Wie geven er zowel in Nederland als in Europa het meest aan goede doelen? De gewone huishoudens’, zegt hij. ‘Maar alle aandacht gaat ook nu weer naar de superrijken. Terwijl de meeste van die kapitalistische patjepeeërs een veel kleiner deel van hun vermogen weggeven dan jij en ik.’ <