Pia Douwes (59) kon jaren niet zingen, maar is terug: ‘In mijn herinnering was het nooit goed genoeg’

Er is weinig tijd. Twee weken heeft Pia Douwes om in het repetitiezaaltje in het theater in Beverwijk het toneelstuk Master Class weer onder de knie te krijgen. Daarna staat ze al op het podium. Het was deze eerste repetitiedag koud, ijskoud, in het zaaltje.

Na afloop probeert Douwes in de uitgestorven foyer nog haar lijf weer op temperatuur te krijgen. “Ik ben helemaal niet lekker van die airco.” Een theatermedewerker brengt thee. “Dank je, dank je,” zegt ze opgelucht.

La Douwes, zoals een van Nederlands grootste musicalsterren ook wel wordt genoemd, trekt nog steeds tot ver over de grens volle zalen. Ze speelde tien jaar lang in Oostenrijk, zong in musicals in Nederland, Duitsland, Engeland en Amerika. En ontving in 2022 de Oeuvreprijs op het Musical Awards gala.

In Master Class, wat geen workshop van Douwes zelf is – zoals sommige bezoekers denken – speelt ze operazangeres Maria Callas (1923-1977) die les geeft aan jonge zangers. Nietsontziend, gepassioneerd, vaak ongeduldig en soms ronduit gemeen. Tegelijkertijd deelt ze haar tragische levensverhaal.

Dertien jaar geleden speelde u Master Class van Terrence McNally voor het eerst. U zei destijds: ‘Ik heb heel lang gewacht met dit willen spelen, totdat ik mezelf goed genoeg vond als actrice.’
Dat is nogal wat voor iemand met uw staat van dienst.

“Ik zag mezelf als een zangeres, maar niet als actrice, en was altijd een onzeker meisje. Ik heb nooit een musicalopleiding gedaan, alleen een dansopleiding, dus ik dacht dat ik de kunst van puur acteren niet beheerste.”

U speelde destijds al 25 jaar de grootste rollen.

“Dat was inderdaad in die tijd. 25 jaar podium ervaring. God, dat is waar en ik had ook al vaker in toneelstukken gespeeld. Maar het was ook een grote acteerrol, waardoor ik anders ging kijken. Maar omdat het Callas was, een zangeres, durfde ik het stuk wel aan. En regisseur Frank van Laecke heeft me tot grote hoogte gebracht, en hij regisseert nu opnieuw.”

Wat mist u dan als zangeres en danseres?

“Niets, maar dat was mijn eigen gevoel. Ik ben juist een triple threat, dat zeggen we in de musicalwereld als je kunt dansen, zingen én acteren. Maar het is de perceptie die ik zelf had. Het voelt ook heel naakt als ik niet zing en dans. En daarbij: Callas is nogal iemand.”

In het toneelstuk komt een verschrikkelijke diva naar voren, die haar studenten kleineert. U geeft zelf ook les, pakt u het anders aan?

“Het is briljant geschreven, de directheid die ze heeft is ontzettend knap gevangen. Zo kritisch als ze voor zichzelf was, zo kritisch en onverbiddelijk was ze voor haar studenten. Goed was nooit goed genoeg. En er zit soms ook een stukje jaloezie onder. De volgende generatie dient zich aan en zij kan niet meer zingen. Onder die onverbiddelijkheid zit pijn.”

“Het toneelstuk is tragikomisch en bij vlagen erg grappig. Dan komt er een meisje binnen, en zegt ze: ‘Ah, kijk, hier had ik het nou over. Dit meisje heeft geen imago.’ Keihard is dat, maar voor haar was dat heel normaal, want dat je charisma of een imago op toneel moet hebben, was voor haar volstrekt vanzelfsprekend.”

En zo’n docent bent u niet.

“Callas is totaal anders dan ik. Ik werk ook vanuit die passie. Maar ik ga echt van de persoon uit die voor mij staat. Ik geloof in opbouwende feedback in plaats van afkraken. Niet iedereen kan tegen harde kritiek. Zo’n meisje uit het stuk verliest meteen alle moed. Ik geloof daar niet in. Ik ben ook streng en ik zeg: ik vind dit niet overtuigend. Maar ik zeg eerst wat er goed gaat. Zo kunnen ze de kritiek beter tot zich nemen omdat ze weten dat ze bij mij geborgen zijn. Dat is veiligheid. Bovendien gaat het er niet om hoe ik het wil maar hoe je iemand in z’n eigen kracht kan zetten.”

Toch is het neersabelen en dan weer opbouwen van studenten een geijkte manier van lesgeven in de kunsten.

“Ik geloof daar niet in.”

Heeft u zelf op die manier les gekregen?

“Soms wel, soms niet. Op de Brooking School of Ballet waar ik zat in Londen was het heus niet altijd lief. Maar ik heb het niet zo meegemaakt als in het toneelstuk. Ik was misschien ook te gedreven om het goed te doen. Ik heb wel eens een heel pittige balletlerares gehad, maar de zangleraren die ik had, waren altijd positief.

“Ik heb wel een enkele keer met een regisseur gewerkt, bij wie ik dacht: moet ik naar huis of zo? Want ik kon echt niets goed doen.”

U speelde deze voorstelling 13 jaar geleden. Is het spelen anders dan toen?

“Ik ben ouder, ik word 60. Ik heb ook meer moeite met teksten leren. Ik ben vermoeider, na één dag. Maar ik heb ook meer levenservaring, en ik heb meegemaakt wat zij doormaakte: mijn stem heeft het ook even niet gedaan. Daardoor is de rol gelaagder.”

Sinds twee jaar zingt u weer, maar u was lange tijd uw stem kwijt. Hoe kwam dat?

“In 2017, lang voor mijn stemproblemen, had ik een burn-out omdat ik altijd aan het werk was. Ik was fysiek helemaal op. Bovendien deed ik het merendeel van de mantelzorg voor m’n ouders. Tegelijkertijd zat ik midden in de menopauze en kampte ik met hevige migraineaanvallen. Ik werd ouder en ging twijfelen aan mijn toekomst. Een jonge generatie stond natuurlijk ook klaar.”

“Ik speelde vroeger acht shows per week. Ik wilde altijd door, had een enorme drive, wilde altijd beter worden. Moet je je voorstellen: de eerste tien jaar van mijn carrière hoorde ik het applaus niet eens. Ik was alleen maar bezig met hoe het beter kon en dat het nooit goed genoeg was.”

Ik zag de documentaire Mijn leven is van mij (2018) van Emma Westermann over u. Ik werd alleen al moe van het kíjken naar uw moordende schema.

“Het was ook te veel. Maar het kwam dus blijkbaar ook tegelijkertijd samen. Ik kan mij nog steeds niet voorstellen wat ik allemaal heb gedaan. En vrienden zeggen: wij snapten het ook niet. Maar ik heb dat gewoon niet gezien.”

Wat gebeurde er met uw stem?

“In 2019, anderhalf jaar na die burn-out, ging mijn vader dood. Het kwam allemaal samen. En door het verdriet was opeens mijn stem weg.”

Van de ene op de andere dag?

“Nee, binnen twee weken. Het gekke was dat mijn stembanden gewoon gezond waren. Maar mijn stem wilde niet meer doen wat mijn hoofd wilde. Dus als ik een melodie zong, dan zong mijn stem iets heel anders. En toen is hij er ook echt mee opgehouden. Zelfs praten was moeilijk. Je moet het eigenlijk zien als een computer die crasht. Op een gegeven moment krijg je hem niet aan, en probeer je het opnieuw. En dan boem, is het allemaal weg. En denk je: o fuck.”

U zei eens ‘mijn stem was in de rouw.’

“Het was shock na shock. Het frustrerende was wel dat niemand kon zeggen wat het was. Ik ben naar een heleboel doktoren geweest. En die zeiden: we kunnen je niet helpen, want het ziet er allemaal gezond uit. Ik wist niet of ik ooit nog zou kunnen zingen. Maar op een gegeven moment moest ik kiezen: of ik ga een andere baan zoeken of ik ga op zoek naar mijn stem. Ik ben het laatste gaan doen.”

Toch bewonderenswaardig. U had ook kunnen denken: laat maar, het is mooi geweest.

“Ik houd teveel van dit vak. En ik was nieuwsgierig. Want als er niks is met mijn stem, wat is het dan? Mijn logopediste zei na een tijdje: ‘Als jij lacht, dan is jouw zangstem ook aanwezig.’ En van daaruit zijn we gaan zoeken.”

Wat was er gebeurd als u uw stem niet meer had gevonden?

“Ik heb daar niet veel verder over nagedacht. Ik wilde eerst maar eens mijn stem vinden. Wel merk ik dat ik mijzelf meer ben gaan waarderen. Mijn stem was mijn identiteit en in die periode moest ik ontdekken wie ik was zonder die stem en het werk dat ik al zolang doe.”

Hoe kijkt u terug op die tijd?

“Ik ben veel blijer met mezelf dan toen. Ik vond de veranderingen in mijn lijf door de overgang veel heftiger dan verwacht. En al met al duurde het negen jaar. Ik denk dat ik vroeger veel meer in control wilde zijn. En dat kwam dan allemaal samen met de twijfel over Pia, over mezelf.”

“Nu is het anders. Ik train weer. Ik zit lekker in mijn lijf, ik kan beter nee zeggen. Mijn motto is: het loopt zoals het loopt. Ik zie het wel.”

En dan, een beetje bezorgd, vraagt ze: “We gaan het toch niet het hele interview over mijn stemproblemen hebben? Ik wil daar eigenlijk van wegkomen.”

Douwes revalideerde. Het was coronatijd, de rust en vele afzeggingen van shows hadden een verrassend positieve bijkomstigheid in haar geval: ze kon herstellen. En toen ze in 2022 voorzichtig weer begon te zingen, kreeg ze al gauw weer razend positieve recensies, zoals over haar optreden in The Prom (‘Pia Douwes overtreft Meryl Streep’).

U was weer terug, de musicalster, de vrouw die als eerste Nederlandse een internationale carrière had.

“Het gekke is dat ik me dat nooit echt goed heb gerealiseerd. Laatst gaf ik les, en zei een student dat ik altijd haar voorbeeld ben geweest. Ik was verrast. Soms heb ik nog steeds het gevoel dat ik net ben begonnen, zoals vandaag bij zo’n eerste repetitie. Ik ben altijd bezig met hoe ik verder kan groeien.”

“Maar ik besef ook meer wat ik allemaal al heb gedaan. Ik heb eindelijk dat als ik iets terugluister van vroeger ik denk: dat was eigenlijk best mooi! Terwijl het in mijn herinnering nooit goed genoeg was. En dat verbaast me. Ik kan nu zien dat het allemaal ook een bepaalde waarde had.”

Douwes groeide op in Amsterdam-Zuid, in een katholiek en kunstzinnig nest met drie broers. Haar vader was kunsthandelaar, haar moeder een nichtje van fotograaf Paul Huf. Haar basisschooltijd in Zuid was onaangenaam, ze werd gepest om haar anders-zijn. Ze was expressiever dan anderen, dat viel op. Op haar twaalfde ging ze op internaat in Amersfoort, omdat het traditie was in het gezin en omdat ze weg wilde uit Amsterdam. Via een dansopleiding in Londen en een musicalcursus in Oostenrijk, waar ze ontdekte dat ze kon zingen, speelde ze in de musical Cats in 1987 in Carré. In 1992 brak ze internationaal door in de musical Elisabeth in Wenen. Later verhuisde ze nog 41 keer ­terwijl ze carrière maakte in Oostenrijk, Duitsland, Amerika en Nederland.

Over voetballers of filmacteurs wordt volop geschreven, maar weten Nederlanders van u dat u overal hebt gespeeld?

“Mensen die het interesseert weten het wel. Maar het komt ook niet altijd in het nieuws. En elk land is met zichzelf bezig. Ik heb in Amerika gewerkt en daar waren ze gewoon verbaasd dat we überhaupt musicals hadden in Europa. Toch is het waar dat we anders naar muiscalacteurs kijken hier dan bijvoorbeeld In Oostenrijk. Daar is er meer waardering voor wat je doet. En dat is altijd fijn. Je legt je hart en ziel in iets en als dat ook zo wordt ontvangen, komt er een fantastische energie vrij. Maar ik speel net zo lief in Nederland.”

De laatste paar jaar speelde u vaak ­uitgerangeerde actrices. In Sunset Boulevard, in The Prom, nu in Master Class.

“Het hoort een beetje bij de rollen die er zijn voor oudere vrouwen.”

Er is toch wel meer te spelen dan dat? Die rollen zijn nooit die van een president, of een superheldin.

“Dat is toch veel saaier? Ik snap wat je bedoelt hoor, alleen zijn dat soort rollen er niet veel. En ik vind de personages waar je je tanden in kunt zetten, en die ik vaak speel, leuk en interessant. De angst dat er geen rollen meer voor me zouden zijn, bleek onterecht. Toch is het ook iets waar iedere actrice doorheen gaat. Je bent niet meer dat fruitige meisje van weleer. En ook nog geen oma. Inmiddels merk ik dat er zeker nog rollen voor me zijn. Bovendien dans ik nog. Dat doen niet veel ­actrices van mijn leeftijd.”

Volgend jaar speelt u de rol van Keizerin Sisi in de musical Elisabeth, daarmee zette u zichzelf dertig jaar geleden op de kaart. Hoe is dat?

“Die rol begeleidt me door mijn hele leven. Ooit was het originele idee – voordat ik auditie deed in 1992 – om een jongere en een oudere actrice Elisabeth te laten spelen, maar uiteindelijk heb ik beide rollen gedaan. Nu is er een andere versie en speel ik alleen de oudere. Het is een heel mooie rol. Elisabeth strijdt voor het recht om te kunnen zijn wie ze is, dat raakt mij.”

“Maar ik heb getwijfeld of ik het wilde doen, want ik werd gevraagd in een tijd waarin mijn stem nog niet zover was. Tot mijn verrassing kon ik het nog. En ik heb ook gewoon werk nodig. Ik ben zelfstandig en je wordt echt niet rijk in dit vak.”

Hoelang wilt u dit intensieve werk nog blijven doen?

“Nog heel lang. Als ik kijk naar collega’s als Anne Wil Blankers, die op haar 83ste nog speelt, of Annemarie Prins, die al 91 is en nog op de planken staat, dan denk ik: dat is geweldig. Zolang ik het kan, blijf ik het doen. Ik vind ook dat we voorzichtiger moeten omgaan met onze oudere sterren, en dan tel ik mijzelf daar nog niet bij, want zo oud ben ik nog niet. Maar we mogen wel wat meer respect hebben voor de ­dingen die iemand heeft gepresteerd in zijn leven.”

Er is een obsessie met jonge mensen.

“Dat vind ik wel. We kunnen meer van ouderen leren. Vergeet ook niet dat het ouder worden nu gepaard gaat met een gezondere levensstijl. Ik was mantelzorger voor mijn ouders en ik heb hen met respect behandeld. Ik heb goed naar mijn vader en moeder gekeken. Hoe word je waardig ouder?”

Wat heeft u geleerd?

“Dat hun wensen en verhalen ertoe doen, en dat het luisteren ernaar hun leven ook nieuwe waarde geeft. Dat je van hun ervaringen kunt leren. Dat er aan het eind van het leven alleen herinneringen en liefde voor elkaar overblijven, en dat dat genoeg is.”

U was lang mantelzorger voor uw ­ouders, maar u heeft zelf geen kinderen. Heeft dat, nu u ouder wordt, een andere betekenis?

“Ik heb gelukkig neven en nichten. En een van mijn beste vriendinnen heeft een zoon bij wie ik nauw betrokken ben, dat voelt ook een beetje als mijn surrogaatkind. Toch is het soms raar om me te ­realiseren dat ik op een gegeven moment misschien alleen overblijf. En wie gaat er dan voor me zorgen? Geef mij maar een pilletje.”

Ze stopt het gesprek even en pakt haar telefoon om te checken hoe het met haar hondje is. Sansa heet hij, en hij is even bij Engelse vrienden. ‘I’m almost finished in Beverwijk... I’ll be at your place at around seven,’ spreekt ze in een voicemessage in.

We zijn bijna klaar.

“Ik wil je niet haasten hoor.”

Maar u zegt eigenlijk, ondanks alles valt ouder worden vooral mee.

“Mijn stem is anders dan vroeger, en het kost daardoor meer tijd om voor te bereiden. Er zat trauma op mijn stem. Maar ik heb meer rust in mezelf gevonden. De strengheid naar mezelf heeft me gebracht waar ik ben, maar ik ben blij dat het minder is. Ik word dit jaar 60 en ik kan me er alleen maar op verheugen.”

Over de auteur: Lorianne van Gelder schrijft ruim tien jaar voor Het Parool, vooral over theater, cultuur en media. Ook is zij presentator van de wekelijkse Paroolpodcast Amsterdam wereldstad.