Nu Plasterk zich heeft teruggetrokken zit Wilders met een dilemma: wie moet hij nu vragen?

Wie Kamerleden van PVV, VVD, NSC of BBB spreekt, merkt al snel: niemand heeft een idee wie premier zou moeten worden van het nieuwe kabinet. Nu voormalig PvdA-minister Ronald Plasterk is afgevallen, is het gissen naar wat er omgaat in het hoofd van PVV-leider Geert Wilders. Híj is degene die iemand moet voordragen. De andere partijen vinden het ook zíjn verantwoordelijkheid.

Het lijkt onwaarschijnlijk dat Wilders een kandidaat naar voren zal schuiven die prominent lid is van VVD, NSC of BBB. Er gaan voldoende namen rond van bijvoorbeeld ervaren VVD-politici. Maar dat Wilders als winnaar van de verkiezingen heeft moeten afzien van het Torentje om de totstandkoming van het rechtse kabinet te redden, steekt hem al genoeg. Via sociale media laat hij te pas en te onpas weten een volgende keer wél premier te zullen worden. Om het premierschap nu ook nog eens te gunnen aan iemand van de andere drie partijen, lijkt voor hem een stap te ver. Al heeft hij wel goede banden met VVD’ers uit de tijd dat hij nog lid was van die partij.

Kim Putters

Kandidaten liggen niet voor het oprapen. De PVV is een eenmanspartij waarin Wilders alles beslist. Zijn fractiegenoten hebben soms geen flauw benul van wat er in zijn hoofd omgaat, vertellen ze vaak. Ook ervaren Kamerleden hebben geen idee of ze door hem zullen worden gevraagd voor een ministerspost of staatssecretariaat. “Bij ons werkt het zo: of je hoort het van Geert, of je hoort niks,” vertelt een van hen.

In de PVV-fractie zitten geen mensen met bestuurservaring die een kabinet zouden kunnen leiden. En dus moet Wilders op zoek naar mensen die lid zijn van een andere partij of zonder partijkaart. Hoewel Wilders al een kwart eeuw Kamerlid is, is zijn politieke vriendenkring niet heel groot. De manier waarop PvdA’er Plasterk bij hem in beeld kwam, is veelzeggend. Ze kwamen elkaar vorige zomer stomtoevallig tegen op een vakantie op Bonaire en na een etentje met hun beider vrouwen ontstond een vertrouwensband.

Nu Plasterk geen premier wordt, moet Wilders verder zoeken. Kringen in Den Haag wijzen nu voorzichtig naar Kim Putters. De voorzitter van de Sociaal Economische Raad (SER) is net als Plasterk lid van de PvdA en was net als Plasterk een tijdje informateur. Het was Putters die het in maart lukte om de gestrande formatie weer vlot te trekken en Pieter Omtzigts NSC terug aan tafel te krijgen.

Opties open houden

Een van de veren die Wilders daarvoor moest laten, was dat hij moest afzien van het Torentje, net als de leiders van de andere drie regeringspartijen. Of Wilders een fan is van Putters is onduidelijk. Toen Putters bij de presentatie van zijn eindverslag de vraag kreeg of hij in zou zijn voor het premierschap, antwoordde hij: “Dat is nu niet aan de orde.” In Den Haag geldt dat als standaard antwoord wanneer je alle opties open wilt houden.

Een andere naam die rondgaat in Den Haag is die van de partijloze Steven van Eijck. Hij was staatssecretaris van Financiën in het eerste kabinet Balkenende namens de LPF, maar was nooit lid van die partij. Sinds die tijd reeg Van Eijck de ene na de andere bestuurlijke functie aaneen. Net als Putters is hij lid van de SER. Ministers roemen hem om zijn ervaring en om zijn kennis op tal van beleidsterreinen.

De nieuwe premier moet leiding geven aan een team ministers van wie de helft van buiten Den Haag moet komen, zo is afgesproken. PVV, VVD, NSC en BBB willen meer ‘vakministers’ aanstellen die de afspraken uit het onderhandelingsakkoord uitwerken. Daarbij zijn de bewindslieden niet bij voorbaat zeker of hun plannen ook op steun kunnen rekenen in de Tweede en Eerste Kamer. Reden waarom Omtzigt zei dat de minister-president ‘een verbindende figuur’ moet zijn. Ook moet de kandidaat liefst politieke ervaring hebben.

Afgeserveerd

Wie Wilders ook benadert, zeker is dat hij eerst goed nadenkt voordat hij weer iemand voordraagt. Het afgelopen half jaar zijn twee van zijn intimi afgeserveerd omdat ze in opspraak kwamen door integriteitskwesties. Eerst was er PVV-senator Gom van Strien die als verkenner het nieuwe kabinet in de grondverf moest zetten. Hij moest al snel terugtreden toen bekend werd dat de Universiteit Utrecht aangifte tegen hem had gedaan wegens oplichting en omkoping.

Tot 2009 was Van Strien bestuurder van Utrecht Holdings, een commerciële tak van de Universiteit Utrecht en het ziekenhuis UMC Utrecht. Dat bedrijf verkoopt de wetenschappelijke vondsten, maar volgens de universiteit heeft Van Strien zichzelf verrijkt door aandelen door te sluizen naar een bedrijf dat in handen is van zijn partner.

En dit pinksterweekeinde trok Plasterk zich terug na ophef over een zaak die óók draaide om wetenschapsgeld. Een behandeling tegen kanker die hij in samenwerking met onderzoekers van het UMC Amsterdam had ontwikkeld, stond alleen op zijn naam. Ten onrechte, zo onthulde NRC. Plasterk verkocht het patent en verdiende er miljoenen euro’s mee. Hoewel Plasterk blijft volhouden dat hij ‘integer heeft gehandeld’, staat het zijn kandidatuur in de weg, liet hij weten in een verklaring.

Extra alert

Eén ding zeker: Wilders zal in zijn zoektocht extra alert zijn als personen betrokken zijn bij universiteiten en de exploitatie van allerlei vindingen. Maar welke namen er in zijn hoofd omgaan: niemand weet het.

Komende woensdag debatteert de Tweede Kamer over de voortgang in de formatie. Dan wordt oud-informateur Richard van Zwol aangesteld als formateur. Hij zal de komende weken in samenspraak met de vier partijleiders op zoek gaan naar personen die alle posten in het nieuwe kabinet moeten vervullen. Over de verdeling van de posten zijn nog geen afspraken gemaakt. Van Zwol wordt in elk geval géén premier, benadrukt hij zelf.