‘Ik heb huilende mensen tegenover me gehad. Hun organisatie is besmeurd’

‘Nee’, zegt Jan Watse Fokkens (72) stellig. Leuk was deze klus niet. Het idee om tot in detail in iemands privéleven te wroeten, sprak hem helemaal niet aan. Maar hij moest wel. Want het verhaal over voormalig hoofdofficieren Marc van Nimwegen en Marianne Bloos gaat over een overspelige relatie op de werkvloer, en de onwenselijke gevolgen die daaraan kleven. ‘Maar het onderzoek raakt ook mensen die getrouwd zijn, of waren, en hun opgroeiende kinderen die op de verhalen uit de media werden aangesproken. En dat is vreselijk.’

Wat had u bij aanvang van dit onderzoek verwacht?

‘Ik had in het begin überhaupt geen verwachtingen. Je spreekt met mensen, en zo ga je verder. Er kwamen steeds meer verhalen binnen. Ik had nooit gedacht dat we uiteindelijk vrij concreet zouden moeten vaststellen wie en wanneer in welke hotelkamer was geweest.’

Bijna een jaar lang dook de voormalig procureur-generaal van de Hoge Raad samen met twee commissieleden in de ‘verziekte’ verhoudingen binnen de top van het Openbaar Ministerie. Hij sprak met 120 medewerkers. Donderdag publiceerde hij zijn langverwachte rapport. De conclusies zijn hard, zowel voor het OM als voor Van Nimwegen en Bloos.

Aanleiding voor het onderzoek waren publicaties in NRC vorig jaar mei. Daarin deden hooggeplaatste OM’ers anoniem uit de doeken hoe Bloos en Van Nimwegen jarenlang hun relatie verzwegen, hoe daarop niet werd ingegrepen vanuit de top en hoe dit uiteindelijk resulteerde in gevoelens van onvrede en onveiligheid. ‘Van een integer OM mag je verwachten dat de leiding zou ingrijpen. Dit is niet gebeurd’, concludeert de commissie.

Van Nimwegen heeft in een brief laten weten dat u tijdens uw onderzoek gebruik maakte van ‘oncontroleerbare beweringen, roddels en achterklap’.

‘Onzin. Er zijn mensen die bij ons iets hebben verteld, hij weet welke mensen dat zijn en hij weet wat ze gezegd hebben. Wij hebben hun uitspraken beoordeeld op hun geloofwaardigheid.’

Heeft Van Nimwegen tegen uw commissie gelogen?

Stilte. ‘Liegen vind ik een onaangenaam woord. Maar hij heeft niet de waarheid gesproken, datzelfde geldt voor mevrouw Bloos. We hebben ook vastgesteld dat zij ten onrechte anderen hebben beschuldigd van het afleggen van valse verklaringen.’

Dat is toch liegen?

‘Dat is liegen.’

Om publicatie van het rapport te voorkomen spande Van Nimwegen eind vorig jaar bovendien een procedure aan bij de Autoriteit Persoonsgegevens. De commissie zou illegaal gegevens over zijn seksleven hebben verzameld. Wachten op de conclusie van de Autoriteit Persoonsgegevens vond Fokkens echter niet nodig. ‘Wij hebben gekeken of we zijn klacht terecht vonden. En het antwoord was: nee. Dan is er geen reden om niet te publiceren. We vinden overigens niet dat we onderzoek hebben gedaan naar zijn seksleven, we hebben een onderzoek gedaan naar zijn relatie. En zelfs al zou het wel zo zijn, dan nog steeds mag je in bepaalde gevallen onderzoek doen naar iemands seksleven. Bijvoorbeeld als het gaat om integriteit in een belangrijke organisatie, of bij de voorbereiding van een rechterlijke procedure.’

Huidig OM-topman Gerrit van der Burg zei donderdag op de persconferentie dat Marianne Bloos spijt heeft. Heeft ze op enig moment toegegeven dat ze had gelogen?

‘Nee. Ze zijn allebei bij hun verhaal gebleven dat er geen relatie was. Aan het eind hebben we via Bloos’ advocaat gehoord dat ze wel toegeeft dat ze een aantal dingen anders had moeten doen. Dat kwam voor ons te laat.’

De meeste verbazing tijdens het onderzoek wekte het gebrek aan optreden van voormalig OM-topman Herman Bolhaar, zegt Fokkens. In de periode 2012 - 2013 gingen binnen en buiten het OM vele verhalen over de geheime liefdesaffaire. Bolhaar deed die geruchtenstroom af met de vraag: ‘klopt het’. Toen zowel Bloos als Van Nimwegen ontkennend antwoordden, besloot Bolhaar dat hij niks kon doen. ‘Dat vonden wij niet juist en ongeloofwaardig.’

Maar in maart 2014 krijgt Marc van Nimwegen halsoverkop toch een andere baan. Naar buiten toe verkopen hij en toenmalig OM-baas Bolhaar het als een ‘normale’ loopbaanstap. Maar daags voor de carrousel heeft Bolhaar op het ministerie van Veiligheid en Justitie in een gesprek te horen gekregen dat de situatie onhoudbaar is; NRC-journalist Marcel Haenen heeft op dat moment kritische vragen gesteld over de ‘geheime’ relatie.

Binnen een tijdsbestek van één weekend vindt de stoelendans in de top plaats: Van Nimwegen wordt hoofdofficier in Rotterdam, de Rotterdamse hoofdofficier Fred Westerbeke moet naar het Landelijk Parket en de baas van het Landelijk Parket neemt de vrijgekomen plaats van Van Nimwegen in het college van procureurs-generaal in.

Vanaf dan is er geen hiërarchische verhouding meer tussen Van Nimwegen en Bloos – en is een relatie volgens de regels wél toegestaan. De commissie verbaast zich dat er toen wél ingegrepen kon worden door Bolhaar, want ook in 2014 wordt door zowel Van Nimwegen als Bloos de relatie ontkend.

Heeft voormalig OM-topman Herman Bolhaar tegen uw commissie gelogen?

‘Nee, niet dat ik weet. Hij heeft het volgens mij verteld zoals het in zijn beleving was: het was tijd voor een nieuwe baan voor Van Nimwegen. De voortdurende geruchten en het gesprek op het departement maakte het vertrek van Van Nimwegen dat Bolhaar aan het voorbereiden was, nog sneller wenselijk. Ik meen oprecht dat je dingen verschillend kunt beleven.’

Denkt u dat als het departement Bolhaar niet onder druk had gezet en NRC niet overwoog te publiceren, dat Bolhaar deze stap toen ook had gezet?

‘Niet toen. Misschien later wel. Maar hij had al voor 2014 moeten ingrijpen, het was al te laat.’

Staat de integriteit van Bolhaar ter discussie? Hij is nu Rapporteur Mensenhandel.

‘Nee, dat vind ik niet. Bolhaar kon niet tegen Van Nimwegen op. Hij vindt het misschien niet leuk dat ik dat zeg. Maar dat Van Nimwegen een krachtig karakter heeft, is duidelijk. Hij was inhoudelijk heel sterk én hij heeft een dominante persoonlijkheid.

‘Bolhaar leunde daarop en vond het moeilijk om Van Nimwegen tot de orde te roepen. Dat wil niet zeggen dat je niet een organisatie kan leiden.’

Twee jaar later volgt de officiële coming out en vertellen Van Nimwegen en Bloos aan Bolhaar dat ze een ‘partnerrelatie’ hebben. Ook dan doet Bolhaar niks, volgens de commissie had hij het onderwerp bespreekbaar moeten maken. ‘Hij was wel een beetje geïrriteerd. Ze hadden het jarenlang ontkend en dan zeggen ze in 2016 : we hebben je iets leuks te vertellen, we hebben een relatie. Bolhaar was toen niet zo blij.’

Gerrit van der Burg – de huidige OM-topman – was in 2014 onderdeel van de carrousel om plaats te maken voor Marc van Nimwegen in Rotterdam. Vindt u het geloofwaardig dat Van der Burg niks van de achterliggende reden wist? Hij kreeg plots te horen: je hebt een andere baan en je moet binnen één weekend beslissen.

‘Gerrit kennende kan ik me dat goed voorstellen.’

Hoe kent u Gerrit?

‘Die heeft daar totaal geen oog voor. Die is bezig met zijn werk. Het woord ‘overspel’? Hij weet niet eens hoe je het spelt. Zo zit hij in elkaar.’

Maar ook Gerrit van der Berg kreeg in 2017 als topman signalen over de problematische liefdesrelatie. Hij besloot er toen niks mee te doen.

‘In 2017 zat hij een aantal maanden in functie als hoogte baas, toen kwamen er twee hoofdofficieren die zeiden: we vinden het toch wel een beetje ongemakkelijk met Bloos en Van Nimwegen samen. Dat is toen uitgebreid besproken binnen het college van procureurs-generaal. Ze zagen geen concrete aanwijzingen dat die relatie tot onwenselijke situaties leidde. En dat het ongemakkelijk was, vonden ze niet zwaar genoeg. Ze oordeelden: het zijn allemaal volwassen mensen in schaal 17. Daar moeten ze tegen kunnen. Een half jaar later volgden de publicaties in NRC, en kwam het college tot de conclusie dat het misschien toch wat anders zou kunnen liggen dan dat ze eerder hadden gedacht.’

Is Van der Burg de juiste persoon om de oplossing aan te reiken?

‘Hij heeft nu wel gezien dat er vraagstukken zijn blijven liggen. Hoe gaan we met elkaar om? Hoe richten we benoemingsprocedures in? Wat is good governance voor het OM? Hij ziet dat die punten grote prioriteit verdienen. En als hij iets ziet, gaat hij er ook mee aan de slag.’

Wat heeft u het meest geraakt het afgelopen jaar?

‘OM’ers die met hart en ziel voor deze organisatie werken, zijn heel erg geschokt. Ze vinden het verschrikkelijk dat dit gebeurd is en dat dit op deze wijze naar buiten is gekomen. Ik heb huilende mensen tegenover me gehad. Hun organisatie is besmeurd.’