Reconstructie: hoe de UvA anderhalve week lang maar geen grip kreeg op het Gazaprotest

Op woensdagmiddag 8 mei, de dag dat Amsterdam wakker wordt met een bezet universiteitsgebouw op het Binnengasthuisterrein, zit het College van Bestuur (CvB) van de UvA uit veiligheidsoverwegingen niet op Roeterseiland, maar in het Maagdenhuis op het Spui.

Precies 400 meter verderop hebben pro-Palestinademonstranten het Binnengasthuisterrein bezet. Er zijn barricades gemaakt van stoepstenen, hekken, hout en meubilair. De bezetters dragen veelal gezichtsbedekkende kleding en roepen via een megafoon leuzen als het controversiële ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ en ‘UvA, you have blood on your hands’.

De universiteit is bezet.

CvB-vicevoorzitter Jan Lintsen en UvA-rector Peter-Paul Verbeek zijn woensdagmiddag nog niet naar de demonstranten op het UvA-terrein geweest.

Het is kenmerkend, vinden studenten en medewerkers (waaronder ook veel die niet demonstreerden) die Het Parool de afgelopen anderhalve week sprak, voor hoe de universiteit zich sinds de terreuraanval van Hamas op 7 oktober en de daaropvolgende aanvallen van Israël opstelt: afstandelijk. Ze voelen zich niet gezien in hun frustraties en woede om de oorlog tussen Israël en Hamas.

Wel of geen aangifte?

De gebeurtenissen van de afgelopen anderhalve week roepen veel vragen op over de rol van de UvA, die niet goed wist welke studenten protesteerden, geen toereikend demonstratieprotocol had liggen en warrig communiceert en handelt. Zo zegt rector Verbeek op enig moment dat hij officieel heeft gesproken met demonstranten die gezichtsbedekkende kleding dragen, terwijl in de UvA-huisregels staat dat het bedekken van het gezicht niet is toegestaan.

En heeft de UvA bij de eerste demonstratie op Roeterseiland (het tentenkamp van maandagnacht op dinsdag dat met shovels werd ontruimd) nou wel of niet aangifte gedaan? Het duurt anderhalve dag voor het antwoord komt: ze hadden weliswaar áángekondigd aangifte te doen, maar deden dat pas op dinsdag, lang na de ontruiming.

Dat veel beslissingen improviserend worden genomen en de UvA geen grip krijgt op de demonstraties heeft vele oorzaken. Een ervan heeft te maken met een praktisch gegeven. De ervaren voorzitter van het CvB, Geert ten Dam, zwaait per 1 juni af. Rector Verbeek maakt pas iets langer dan een jaar deel uit van het CvB, maar bevindt zich nu al in de roerigste periode die de universiteit in jaren heeft meegemaakt. Dat de communicatie warrig is, komt ook deels omdat de hoofdwoordvoerders van de UvA wegens vakantie absent zijn.

Demonstraties niet toegestaan

Maar er speelt meer. De UvA heeft de afgelopen maanden amper een relatie met of informatiepositie bij activistische studenten en docenten opgebouwd, terwijl de spanningen wel zijn opgelopen en studenten steeds kritischer worden op het bestuur.

Zo reageert de universiteit pas twaalf dagen na 7 oktober voor het eerst op de gebeurtenissen, terwijl het onder studenten dan al lang broeit. De boodschap: ‘We willen ons nu richten op de universiteit als veilige omgeving voor al onze medewerkers en studenten, ongeacht hun afkomst, achtergrond of politieke overtuiging. Een plek van verbinding.’

Als op 20 oktober op Roeterseiland een pro-Palestijnse protestactie wordt gehouden, maakt de universiteit kenbaar dat er begrip is voor ‘de behoefte om op de UvA te kunnen spreken over de afschuwelijke gebeurtenissen in de Palestijnse gebieden en Israël’. Maar ‘politieke demonstraties zijn volgens de huisregels van de UvA niet toegestaan op de campus’.

Die afstandelijke reactie steekt bij studenten en medewerkers die woedend zijn over de oorlog in Gaza, ook omdat de UvA wél snel handelde toen Oekraïne werd aangevallen door Rusland. Een dag na de inval kondigde de universiteit al aan solidair te zijn met Oekraïne. Ook bevroor ze, in navolging van kabinetssancties, de banden met Rusland. Waarom spreekt de universiteit zich nu niet uit, vraagt een deel van de UvA-gemeenschap zich af.

Joodse studenten

Er worden in de maanden tussen oktober en mei open brieven naar het CvB gestuurd, ondertekend door honderden studenten en medewerkers, waarin het ‘oorverdovende zwijgen’ van het bestuur wordt gehekeld. De centrale studentenraad stuurt in februari een brief waarin ‘dringend’ wordt gevraagd om het ‘breken van alle overeenkomsten met medeplichtige organisaties van de Israëlische staat’.

Het CvB probeert die maanden twee groepen te bedienen, want het krijgt ook meldingen binnen van Joodse studenten die zich onveilig voelen en vinden dat er juist te veel ruimte wordt geboden aan protest. Het bestuur herhaalt steeds geraakt te zijn door ‘het onbeschrijfelijke leed waar de burgerbevolking, aan beide zijden van het conflict, mee te maken heeft’ en benadrukt dat de universiteit een veilige omgeving moet zijn voor álle medewerkers en studenten.

Ze zijn behoedzaam, willen niemand voor het hoofd stoten, maar daarmee komt er ook geen gesprek op gang.

In februari en maart is een voorbode te zien van de gebeurtenissen in mei. Op het Amsterdam University College vinden pro-Palestinaprotesten plaats, waarbij de ingang naar het Science Park wordt geblokkeerd. Eind maart worden zeventien demonstranten aangehouden.

Tentenkamp op Roeterseiland

Wanneer Israël aanvallen op Rafah aankondigt en internationaal de studentenprotesten toenemen raken de gemoederen op de UvA steeds meer verhit. Op 6 mei zetten UvA-studenten, gesteund door UvA-medewerkers, een tentenkamp op Roeterseiland op.

Ze willen blijven tot de universiteit hun eisen inwilligt: openheid van zaken over de banden met Israëlische instituties, de banden verbreken met Israëlische academische instellingen en met bedrijven die profiteren van ‘genocide, apartheid en uitbuiting van het Palestijnse volk’.

Intern heerst chaos, het bestuur weet niet wat te doen. Het lukt niet goed contact te krijgen met de demonstranten. Wel zegt een woordvoerder direct dat als de demonstranten blijven overnachten, er aangifte zal worden gedaan.

Er wordt overlegd met de driehoek, bestaande uit burgemeester Femke Halsema, het OM en de politie. Halsema meldt zich die avond iets voor negen uur bij Roeterseiland om te bemiddelen. Binnen spreekt ze met decaan Agneta Fischer en rector Verbeek en een paar demonstranten, die overigens dan geen gezichtsbedekking dragen. De burgemeester benadrukt dat zij bij het bereiken van een compromis af kan zien van politieoptreden.

Pressiemiddel

In het gesprek blijkt hoe ver het CvB figuurlijk én letterlijk op afstand van zijn eigen studenten en medewerkers staat. “Jammer dat het bestuur niet naar ons toe is gekomen om te praten,” zegt een van de aanwezige demonstranten. Die avond publiceert het CvB een lijst met samenwerkingen met Israëlische organisaties, iets wat al weken eerder aan de studentenraad was toegezegd.

Ook is de universiteit bereid tijdelijk de banden te bevriezen en van daaruit verder te praten, mits het grootste deel van de aanwezigen het tentenkamp verlaat. De demonstranten gaan niet akkoord. “Dit tentenkamp is ons pressiemiddel,” zegt een van hen.

Uiteindelijk besluit Halsema tot ontruiming vanwege erfvredebreuk, zeker nadat demonstranten bakstenen uit de grond trekken. De UvA heeft aangekondigd aangifte te doen, maar doet dat dan nog niet. Dat ligt gevoelig, als bestuur tegen eigen studenten, ook al zitten er al lang ook veel andere demonstranten bij. Voor het OM biedt de aankondiging toch genoeg grond. Het bestuur verschuilt zich achter de driehoek, die om drie uur ’s nachts bevel geeft het terrein te ontruimen.

De ochtend daarna wordt niet alleen de stad, maar ook de UvA wakker met een kater. Hoe kon het zo uit de hand lopen bij een studentendemonstratie?

De universiteit houdt zich in een eerste reactie weer op de vlakte. In een statement staat dat ‘de demonstratie is beëindigd door de politie, omdat de openbare orde en veiligheid in het geding was’. Wel betreurt het CvB ‘ten zeerste dat het zo heeft moeten lopen’.

Irritatie over de UvA

Die middag wordt meteen met OM, politie en gemeente gesproken over hoe nu verder. Er leeft bij de driehoek verbazing en in die week ook wel wat irritatie over de UvA. Waarom lukt het de universiteit amper om in gesprek te komen met haar eigen studenten?

Duidelijk is dat de UvA veel weifelt en eigenlijk geen plan heeft. Begrip is er ook, omdat de groep die demonstreert lang niet alleen uit studenten bestaat, maar ook uit geharde actievoerders die anoniem willen blijven, bakstenen uit de grond trekken en de confrontatie niet schuwen: veel te complex voor een universiteitsbestuur dat zich primair met onderwijs bezighoudt.

De uitgangspunten worden: demonstreren mag buiten het UvA-terrein, zolang het vreedzaam is en zonder barricades. Halsema schrijft later aan de raad: ‘De UvA is primair verantwoordelijk voor het voorkomen van een eventuele bezetting van een terrein of pand, de politie is geen beveiligingsorganisatie.’

Het mag niet baten. Meer dan duizend mensen komen dinsdag naar de Roeterseilandcampus voor een nieuw protest, dat nu ook gaat over het politieoptreden van een dag eerder. Het eindigt die avond op het Binnengasthuisterrein, waar de Amsterdamse Academische Club wordt ingenomen. Meerdere barricades worden gebouwd.

De UvA ziet weinig kans er iets aan te doen. Wel stuurt ze een buurtbrief naar omwonenden met daarin de oproep om aangifte te doen als er sprake is van vandalisme. De driehoek besluit die avond ook niet in te grijpen. Er ligt geen aangifte, dus er is geen reden, daarnaast is er een te grote kans op escalatie.

Shovels en busjes staan klaar

De dag daarna, woensdag, gaat rector Verbeek om tien uur in beslotenheid in gesprek met demonstranten. Dat loopt op niets uit. “Er zijn studenten en medewerkers met een Joodse achtergrond die niet meer naar de campus durven te komen en dat ook tegen ons zeggen,” zegt Verbeek daarna. “Maar we willen dat ook de pro-Gazastudenten zich gehoord voelen. Dat is tot nu toe niet gelukt.”

Ze proberen het om vier uur nog een keer. De spanning wordt opgevoerd als het Rokin nog voor het onderhandelingsgesprek is afgelopen volstaat met politiebusjes en ME. Demonstranten zijn kwaad: “Hoe kun je een onderhandelingsgesprek voeren als je al klaarstaat om te ontruimen?”

De UvA legt het opnieuw buiten zichzelf: dat de ME al klaarstond met shovels is een keuze van de driehoek. Als blijkt dat de UvA er inderdaad niet is uitgekomen met de demonstranten wordt meteen gestart met het vrijmaken van de barricades. Rijdend naar een volgende vergadering doet Verbeek direct aangifte, waarna de ME genoeg reden heeft de panden te ontruimen.

Wereldnieuws

Precies een week na de tentenkampdemonstratie vindt er een zogenoemde walk-out plaats op de Roeterseilandcampus. Zo’n 1500 medewerkers en studenten komen erop af. Er wordt hard uitgehaald naar het bestuur. Nadat de vreedzame demonstratie is afgelopen, blijft een groep hangen en volgt een nieuwe bezetting. Ditmaal in het REC-gebouw, waar demonstranten direct naar de zesde verdieping gaan omdat ze denken dat het CvB daar zit. Ze stormen binnen, het CvB is er niet, maar moet via beelden op X en liveblogs volgen hoe actievoerders spullen vernielen en tenten opzetten. De universiteit doet direct aangifte voor huisvredebreuk en vernieling.

Hoewel de ME buiten ingrijpt, lukt het de bezetters binnen een deal te sluiten met de vredespolitie. Ze gaan vrijuit als ze vertrekken, ook zij die even daarvoor de kantine hebben leeggeroofd en op tv’s hebben ingeslagen. Wel wordt later op de Dam een 35-jarige man aangehouden die verdacht wordt van het vernielen van schermen.

De UvA zegt daarna niet meer in gesprek te gaan met demonstranten, maar alleen binnen de al bestaande overlegstructuur te zullen praten. Wat begon als vreedzame protesten is volgens hen gekaapt door ‘gewelddadige elementen’.

Na anderhalve week zijn er vooral verliezers. Joodse studenten die zich niet veilig voelen, lessen die niet doorgaan van studenten en medewerkers die zich niet bezighouden met het conflict, meer woede bij activistische studenten en een universiteit die nog verder verdeeld is geraakt.