'Oostenrjk eerst' moet als trend worden genuanceerd

En weer maakten de media melding van een ‘ruk naar rechts’: ditmaal bij het vernemen van de voorlopige verkiezingsuitslagen in Oostenrijk. Het lijkt dit jaar in Europa de grote trend: de doorbraak van het rechtse populisme als min of meer gewone politieke keuze. Maar is dat wel zo? Bij gemakkelijke karakteriseringen passen altijd kanttekeningen.

Ten eerste is er in het Alpenland waar zondag werd gestemd maar beperkt sprake van ‘Oostenrijk Eerst’. De winst ging vooral naar de ÖVP, een conservatieve volkspartij die in de lift zit dankzij een verbaal streng immigratiebeleid en een jonge, enigszins charismatische kopman, Sebastian Kurz (31).

De FPÖ, die veel meer het rechtse populistische geluid in Oostenrijk vertegenwoordigt, boekte juist een tegenvaller. Die partij werd geen tweede, maar moest de traditionele, sociaaldemocratische SPÖ nog net voor zich dulden.

De uitslag in Oostenrijk laat zich daarom lezen als een halfvol of halfleeg glas. Ja, er was een ruk naar rechts. Maar neen, die vond niet plaats ten gunste van een extremistische partij, maar ze speelde zich af binnen de boezem van een partij die vanuit het politieke ­midden naar rechts opschoof.

Ten tweede vertonen de verkiezingsuitslagen in ­Europa dit jaar, en eigenlijk al vanaf 2013, allerminst een eenheid die de universele conclusie van een extreemrechtse opmars zou rechtvaardigen.

Tegenover de winsten voor rechts-populistische ­partijen bij de stembusgang in Denemarken (2015), Duitsland (2017), Estland (2015), Hongarije (2014), ­Nederland (2017), ­Oostenrijk (2017), Polen (2015), ­Zweden (2014) en ­Zwitserland (2015), staan verliezen voor rechts en ­extreemrechts bij de verkiezingen in België (2014), ­Finland (2015), Frankrijk (2017), Griekenland (2015), ­Italië (2013), Noorwegen (2017) en vooral het Verenigd Koninkrijk (2017).

De Europese website Parties and Elections houdt die ontwikkelingen nauwkeurig bij; het FD plaatste ze in een ontnuchterend staafdiagram.

Ten derde is de samenstelling van ‘rechts’ en ‘populisme’ geen vaste combinatie, geen wetmatigheid, geen gegoten eenheid. Er bestaat ook links populisme. Dat uit zich vooral in het zuiden van Europa. Kijk naar de opkomst van Podemos in Spanje. Ook de afscheidingsbeweging die zich momenteel in Catalonië ontvouwt, heeft een politiek links karakter.

Populisme moet dus eerst scherp worden gedefinieerd voordat er ongerustheid of triomfalisme kan worden geventileerd over de opmars ervan.