Op Schiphol wordt vieze vliegtuiglucht schoongewassen: ‘Dit is dé plek om dit te beproeven’

Da’s pech. Hoeveel Marcel van Beek, manager Innovatie & Duurzaamheid van Schiphol, ook op de daartoe bestemde knoppen drukt, de kloeke container met daarin duistere machines die geacht worden de buitenlucht te reinigen, geeft geen gehoor. Staat de ultrafijnstofwasser eindelijk op het D-platform van Schiphol klaar voor een demonstratie voor demissionair luchtvaartminister Mark Harbers, geeft hij geen enkele sjoege.

Een telefoontje met uitvinder Peter van Wees biedt uitkomst. Bekers water later geeft de Cirqulair, ’s werelds eerste buitenluchtstofzuiger, een teken van leven. Na het opstartproces te hebben doorlopen, loeit de ventilator.

Was het op het platform van de D-pier eerder windstil, benauwend zwoel en de lucht – ondanks betrekkelijke rust aan de gates – zwanger van brandstofgeuren, nu steekt voelbaar een luchtstroom op. De onzichtbare reiniging moeten we er maar even bij denken.

“Vergelijk het met een wasbak, op deze plek zit echt de afvoer,” zegt Patricia Vitalis, operationeel directeur van Schiphol. “De luchtwasser trekt hier alle vuile lucht naartoe, filtert het schoon en geeft schone lucht terug. We willen nu uitzoeken hoe groot het verschil is en hoe ver het effect reikt.”

Schiphol kondigde het experiment met de luchtwasser vorig jaar in Het Parool aan. Het is onderdeel van deels door de arbeidsinspectie afgedwongen plannen om de werkomstandigheden rond vliegtuigen sterk te verbeteren.

Bagagepersoneel, kerosinetankers, cateringmedewerkers en vliegtuigduwers werken daar permanent in een lucht waar fijnstof- en ultrafijnstofdeeltjes dwarrelen, afkomstig uit vliegtuigmotoren en dieselvoertuigen. Deeltjes die gezondheidsschade kunnen opleveren. De gezondheidsraad stelt in algemene zin dat langdurige blootstelling aan ultrafijnstof onder meer luchtwegaandoeningen en hart- en vaatziekten veroorzaken.

Viezer dan de allerdrukste snelweg

Drie jaar geleden stelde onderzoeksorganisatie TNO vast dat Schipholmedewerkers aan veel te hoge concentraties ‘zeer zorgwekkende stoffen’ bloot worden gesteld: gemiddeld evenveel deeltjes (100.000 tot 120.000 per kubieke centimeter) als er in Nederland alleen op de allerdrukste momenten op de allerdrukste snelwegen worden gemeten. En als een toestel de motoren start, loopt die uitstoot in de directe omgeving op tot wel 200.000 deeltjes per kubieke centimeter.

Met de vervanging van dieselvoertuigen en aggregaten door elektrisch aangedreven varianten is Schiphol al ver op weg om die als gifbron weg te nemen. Vliegtuigmotoren zijn een ander verhaal. Aankomende toestellen zetten ze pas bij de gate uit en vertrekkende vliegtuigen starten hun straalturbines na te zijn weggeduwd. In beide gevallen walmen kerosinedampen over het platform.

Nergens is dat zo tastbaar als aan het uiteinde van Schiphols D-pier, die als een vork in twee tanden uitloopt. “Dé plek om dit te beproeven,” zegt Vitalis. “De lucht blijft hier tussen de pieren in de hoeken hangen. We meten al maanden dat precies in de hoeken de ultrafijnstofconcentratie hoog is.”

Die gevaarlijke deeltjes zijn zo klein (voor kenners: 8 tot 16 nanometer) en zo licht dat ze nauwelijks zijn te verwijderen. Van Beek: “Ze blazen door luchtfilters heen. Maar in de luchtstroom zitten ook grotere fijnstofdeeltjes in. Door de lucht te versnellen en te vertragen binden de moleculen van de fijnstof en ultrafijnstof zich aan elkaar. Dat klontert tot grotere deeltjes die wel door de filters gevangen kunnen worden.”

Twee voetbalden en drie meter hoog

Per uur kan de Cirqulair 50.000 kubieke meter lucht ‘wassen’. “Twee voetbalvelden en dan 3 meter hoog,” probeert Van Beek die capaciteit te verduidelijken. Of dat voldoende is, moet blijken. “We willen eerst kijken wat het resultaat is. We laten hem de komende maanden draaien tot de filters zijn verzadigd. Die laten we dan onderzoeken.”

Vorig jaar stond er al zo’n luchtwasser bij een van de kazernes van de luchthavenbrandweer pal naast een taxibaan. Vitalis: “Die was aangesloten op het luchtsysteem van de kazerne. Daar ging het percentage ultrafijnstof 75 procent omlaag dankzij het apparaat.”

Dat apparaat wordt nu omgebouwd als mobiele ultrafijnstofreiniger. Van Beek: “Die kunnen we later dit jaar bijvoorbeeld neerzetten daar waar de uitstoot van straalmotoren fiks is of bij de hangars op Schiphol Oost waar vliegtuigmotoren proefdraaien.”

Nadelen zijn er ook, zoals Van Beek woensdag merkt. “Als het flink heeft geregend, raken de filters verzadigd met vocht en moet hij worden herstart.” Ook de windrichting speelt een rol. “Bij zuidwestenwind is de concentratie weer anders.” Geluid is een ander punt. Vitalis: “Dit is al een lawaaiige omgeving en daar voegt de Cirqulair wel wat aan toe.”

Elektrificatie

De luchtwasser is niet de oplossing voor alle ultrafijnstofproblemen, benadrukt de operationeel directeur. “Het is onderdeel van de hele aanpak van een veilig en gezond werkklimaat op het platform. Tegelijkertijd nemen we ook allerlei maatregelen, zoals de elektrificatie van alle voertuigen en van de generatoren en airconditioning die geparkeerde vliegtuigen van stroom en frisse lucht voorzien.”

De arbeidsinspectie, die jarenlang wegkeek van gezondheidsproblemen op de luchthaven, heeft Schiphol vorig jaar verordonneerd om vanaf 2027 helemaal geen vliegtuigmotoren meer te laten draaien bij de pieren. Toestellen moeten dan (elektrisch) worden versleept en mogen hun motoren pas laten draaien ver van de pieren.

Als Harbers arriveert, is van de kinderziektes geen spoor meer. De minister is blij dat de luchthaven alles aangrijpt om de arbeidsomstandigheden te verbeteren. “Uitstoot van ultrafijnstof kan schadelijk zijn voor werknemers op Schiphol en heeft daarom al langer de aandacht van het kabinet en luchthaven. Mensen die op Schiphol werken moeten dat veilig kunnen doen, en het is goed dat de luchthaven stappen zet om dit probleem aan te pakken.”