Waarom supermarken ongezond voedsel promoten

Amsterdam

Aanbieding! Vier anderhalveliterflessen voor 6,49 euro bij de Dirk, Jan Linders en de Dekamarkt. Bij Plus betaalde de klant twee dubbeltjes extra aan de kassa, bij de Coop gingen zes blikjes voor 3 euro. Coca-Cola was afgelopen week in de aanbieding bij meer dan tien supermarktketens. Het was bovendien een van de vele suikerhoudende producten die voor minder dan normaal over de toonbank gingen. En dat is een heel normale zaak.

Uit het maandag gepresenteerde onderzoek van stichting Questionmark in samenwerking met de Transitiecoalitie Voedsel blijkt, dat van alle aanbiedingen in supermarkten 80 procent buiten de gezond geachte Schijf van Vijf van het Voedingscentrum valt. Dit strookt niet met de afspraken in het Nationale Preventieakkoord, dat vorig jaar door de regering met de voedingsmiddelenindustrie werd gesloten. Supermarkten beloofden daarin op hun eigen manier een bijdrage te leveren aan het terugdringen van overgewicht en obesitas.

klanten lokken

Waarom worden aanbiedingen niet ingezet om deze gezondheidsproblemen te verminderen? Sjoerd van de Wouw van voedselwaakhond Foodwatch noemt het een ‘schokkende constatering’ waar een ‘interessant commercieel proces’ aan ten grondslag ligt. ‘Aanbiedingen zijn veelal bedoeld om klanten te lokken en ze te verleiden tot impulsaankopen, producten die niet op hun boodschappenlijstjes staan’, zegt hij. ‘Dit werkt beter met zwaar bewerkte snackproducten zoals koekjes en frisdrank, die je uniek kunt maken door kleurtjes en smaken.’

Dat de zeven onderzochte supermarkten (Albert Heijn, Jumbo, Plus, Coop, Dirk, Jan Linders en Ekoplaza) in gelijke mate ongezond voedsel inzetten in hun promoties, bewijst dat de lokstrategie met snacks werkt. Dat stelt Annet Roodenburg, lector voeding en gezondheid aan de HAS Hogeschool. Hiermee stoppen gaat de supers klanten en geld kosten, denkt Van de Wouw dan ook.

Om de stroom aan snackproducten gaande te houden, is er volgens Roodenburg op de achtergrond een ware machtsstrijd gaande tussen producent en supermarkt. Bekende confrontaties zijn die tussen Albert Heijn en Coca-Cola, en Peijnenburg versus de supermarktketen. De producenten verzetten zich tijdens de prijzenoorlog tegen de lage prijzen waarvoor Albert Heijn hun waar te koop legde, met boycots tot gevolg.

Kleinere A-merken kunnen zich minder goed verzetten tegen de inkoopgrootmachten. Supermarktketens zetten leveranciers volgens Van de Wouw soms onder druk om hun producten in de aanbieding te doen. ‘Terwijl ze dit lang niet altijd willen, want het is niet per se goed voor het imago om in de uitverkoop te liggen.’ Het kost bovendien geld. Vorig jaar bracht RTL Z naar buiten dat Albert Heijn producenten tienduizenden euro’s laat betalen voor een prominent bonusschap.

achter de schermen

Henrieke Crielaard van het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), belangenbehartiger van supermarkten, wil niets kwijt over wat achter de schermen gebeurt tussen supers en leveranciers. Over het Nationale Preventieakkoord zegt ze dat, ondanks een RIVM-rapport waarin wordt geconcludeerd dat de maatregelen te mager zijn, supers voldoende doen om gezond eten te bevorderen. Ze wijst onder meer op voorlichting in winkels en consumentenbladen.

Het aanbiedingenonderzoek is volgens haar dan ook te beperkt, hoewel ze meent dat de promoties een afspiegeling zijn van het hele assortiment. Dat aanpassen vergt volgens haar tijd, omdat consumenten gewend zijn geraakt aan de toegenomen hoeveelheden zout, suiker en vetten. Eenzijdig huismerken aanpassen om het goede voorbeeld te geven is voor supers geen optie, zegt Crielaard. ‘Supermarkten willen de consument niet laten ‘ontsnappen’ naar een merk met meer toevoegingen’, zegt ze. ‘Anders helpen we niet alleen de concurrent, maar halen we ook het gezondheidsdoel niet. Het idee van de verbeterde productsamenstelling, een van de maatregelen van het Nationale Preventieakkoord, is dat de consument langzaam went aan de andere smaak.’

Roodenburg ziet bij vooruitstrevende supers een langzame verschuiving naar gezonder, maar ook weer als strategie om klanten binnen te halen. Diverse critici van het akkoord menen dat een belasting op ongezonde toevoegingen effectiever zal zijn in het terugdringen van overgewicht en obesitas. Tot die tijd steunen consumentenwetenschappers het vergelijken van de prestaties van supermarkten. Ook staatssecretaris Paul Blokhuis is positief en gaat in gesprek met de onderzoekers over een vervolg. De resultaten laten volgens hem zien dat er voor supermarkten ‘heel concrete kansen liggen om zich positief te onderscheiden’.

Dit soort lijstjes kan een eyeopener zijn voor supers, denkt ook consumptieonderzoeker Hans Dagevos van Wageningen University & Research. ‘Zo van: ja, wat doen wij eigenlijk en spoort dit wel met onze bedrijfsfilosofie?’ <

250 g groente, 2 stuks fruit

volkorenbrood, rijst of pasta

minder vlees, meer plantaardig

onverzadigde vetten

dranken zonder suiker