Luister naar

Opinie: De mier leidt een complex bestaan. Dat heeft betekenis voor mijn geloof

Nieuws
Wat betekent het voor mijn religie dat de aarde veel complexer, gevoeliger en intelligenter is dan we altijd dachten?
Hans Valkenburg
vrijdag 26 april 2019 om 03:00
Mieren vormen een brug. Ze bezitten collectieve intelligentie.
Mieren vormen een brug. Ze bezitten collectieve intelligentie. istock

In 1962 schreef bioloog Rachel Carson (1907-1964) het boek Silent Spring (Dode Lente). Haar doembeeld van een dode lente, waarin insecten door het gebruik van landbouwgif uitblijven en er geen bloei meer is, lijkt nu werkelijkheid te worden.

Het klimaat brengt inmiddels massa’s de straat op, mooi, maar wat als de aarde niet te redden is?

De milieubeweging is terug te voeren op natuuronderzoeker Alexander von Humboldt (1769-1859), die tijdens zijn reizen de natuur – tegen zijn tijdgeest in – niet als vijand, maar als zijn beste vriend uitvoerig onderzocht en beschreef. Hij waarschuwde als eerste voor de teloorgang van de natuur door ons toedoen.

De vervuilende industriële revolutie nam na hem een hoge vlucht. Pas in de jaren zeventig van de vorige eeuw luidden de intellectuelen van de ‘Club van Rome’ voor het eerst wereldwijd de alarmbellen over klimaatverandering en grondstofgebruik. Inmiddels is het milieu gesprek van de dag en wordt er via de straat, de politiek en de rechtszaal gevochten voor de toekomst van de aarde.

geen redding

Of is het al te laat? We moeten sowieso genoegen nemen met een toekomst met veel minder biodiversiteit, een grillig klimaat en rampen als gevolg daarvan. Maar steeds meer experts, zoals milieufilosoof Paul Kingsnorth, stellen dat er geen redden meer aan is. Als ik met mijn boerenverstand om mij heen kijk, vrees ik dat zij gelijk hebben.

We kunnen niet meer met zijn allen terug naar een jager- en verzamelaarssamenleving waarin we alles hergebruiken. En ik vraag me af of we technologisch gezien op tijd zijn voor een herkansing ergens verderop in het heelal. Tegelijkertijd komt de wetenschap – dankzij biologen als Frans de Waal – steeds meer tot de ontdekking dat de ons omringende flora en fauna veel complexer, gevoeliger en intelligenter is dan wij onder invloed van ons rationele, antropocentrische wereldbeeld dachten. Via hun wortels communiceren en helpen bomen elkaar. Dieren tonen zelfs over soortgrenzen heen onverklaarbaar altruïstisch gedrag. Mieren bezitten collectieve intelligentie. Er zijn veel meer voorbeelden.

Nicolaas Copernicus (1473-1543) ontdekte dat de aarde om de zon draaide en niet andersom. In zijn voetspoor noemde de grote Verlichtingsfilosoof Immanuel Kant (1724-1804) het een copernicaanse wending, toen hij stelde dat niet de wereld zich aan de mens openbaart, maar de mens zich aan de wereld. Al ons kennen wordt bepaald door ons mens-zijn. Dit relativerende standpunt is sindsdien gemeengoed. Maar nemen we het echt serieus, dan moeten we concluderen dat wij de flora en fauna grof tekortdoen als we ze als inferieur zien en ze voor ons geluk gebruiken. Want wat begrijpen wij van deze ‘ander’, zijn emoties, denken en doen?

De bekende ethische regel van Kant, dat de ander altijd doel van ons handelen moet zijn en nooit middel mag worden, wordt dan wel heel indringend, met al onze bio-industrie, monocultuur en overbevissing.

protestants

Ik kom uit een protestants milieu, waarin de aarde niet als ons bezit beschouwd wordt maar als een kostbaar geschenk. God noemt heel zijn door-geëvolueerde schepping ‘goed’. En het is tot op heden inderdaad een wonderlijk mooie balans.

Maar wat betekent het voor mijn religie, waarin de mens toch ook een speciale positie inneemt, dat de aarde veel complexer, gevoeliger en intelligenter is dan tot nog toe aangenomen? Hoe verhoud ik mij als zinzoekend wezen ethisch – of beter: spiritueel – tot een goede aarde, die ik zo veel onethisch aangedaan heb en die stervende is? En hoe voorkom ik dat ik verval in scepsis, apathie (omdat deze wereld toch voorbijgaat) of complete verinnerlijking van de werkelijkheid?

Wat is het goede wat ik als mens van nu moet doen? Wat laat de lente weer bloeien? Opnieuw en opnieuw. Nog meer dan CO2-reductie is dit de vraag van onze tijd. <

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Kleine bedrijven zouden weleens meer kunnen bijdragen aan duurzaamheid, dan ze in enquêtes aangeven.

Kleine bedrijven minder duurzaam dan grote? Waarschijnlijk práten ze er minder over

Johan Graafland stelt dat kleine bedrijven achterblijven in duurzaamheid (ND 23 maart). Dat waagt ondernemer Henk Broekhuizen op basis van zijn eigen ervaring te betwijfelen.

Opinie

De lente is een tijd van vernieuwing en daar kunnen wij een voorbeeld aan nemen

De lente is een tijd van transformatie. Laten wij daarin de natuur volgen, en zelf ook transformeren, schrijft de Afghaanse dichter en schrijver Abdul Basir Shafaq.

Bij christelijke organisaties lopen geloof en werk soms op een ongezonde manier door elkaar.

Werken bij christelijke organisatie valt soms tegen: zalvende woorden maar onrecht blijft bestaan

Het Nederlands Dagblad besteedde aandacht aan manipulatie, machtsmisbruik in de evangelische wereld. Maar het probleem speelt ook bij andere christelijke organisaties, schrijft Ineke Evink van vakorganisatie CGMV.

Mark Rutte, Geert Wilders en Sigrid Kaag. We hebben deze drie soorten politici nodig. Sterker, we zijn zélf van dit soort types en gedragen ons er naar.

We zijn saai, moralist en boos. En zo zijn ook onze politici. Daarom kunnen ze lastig samenwerken

Wij Nederlanders lijken op Rutte, Kaag en Wilders. Frank van den Heuvel laat zien hoe het karakter van iedere Nederlander bij een van deze drie politici past.

Stel dat ‘doe dit, tot Mijn gedachtenis’ al begint op het land? Dat is dus niet: onderwerp de grond aan een regime van uitputting, tot Mijn gedachtenis.

Avondmaal en eucharistie beginnen in de grond, waar het krioelt van torren en wormen

Jezus zegt niet: spuit gif op de vrucht en het blad en dood in het voorbijgaan alles er omheen, tot Mijn gedachtenis. Theoloog en boer in opleiding Elsa Eikema stelt prikkelende vragen bij ons avondmaal.

Afbeelding

Hoe het lijntje tussen de Nederlandse Gereformeerde Kerken en Israël hersteld kan worden

De Nederlandse Gereformeerde Kerken knipten het 'officiële lijntje' met Israël door, maar zoeken tegelijkertijd naar een manier om toch verbondenheid te tonen. Lieddichter Ria Borkent doet een voorstel.