Direct naar artikelinhoud
liefdesaffaireopenbaar ministerie

Hoe komt het OM uit deze vertrouwenscrisis?

Hoe komt het OM uit deze vertrouwenscrisis?

Bij het Openbaar Ministerie lijken fatsoensregels voor hooggeplaatste werknemers niet te gelden en ontbreekt het in de top aan daadkracht en leiderschap. Topman Van der Burg moest na de presentatie van het rapport-Fokkens diep door het stof, maar moet nu zelf orde op zaken stellen. 

en

Kan Gerrit van der Burg de vertrouwenscrisis bij het Openbaar Ministerie afwenden? De OM-topman ging donderdag diep door het stof. Op een persconferentie noemde hij de conclusies van het onderzoek naar de integriteit en het leiderschap bij het Openbaar Ministerie ‘bijzonder pijnlijk’: het imago van het OM, dat onkreukbaar moet zijn, is niet alleen beschadigd door het verwijtbare gedrag van twee hoofdofficieren, maar vooral ook doordat de leiding nooit ingreep, ondanks de vele klachten daarover.

Dat leidde tot een cultuur waarin pijnlijke zaken niet bespreekbaar zijn, waarin fatsoensregels voor werknemers met hoge functies niet lijken te gelden, waarin het ontbreekt aan daadkracht en leiderschap, mensen zich ‘onveilig’ en ‘niet gehoord’ voelen door de leiding en waarin men elkaar onderling wantrouwt. Een cultuur waarbinnen het gevoel leeft dat vrienden elkaar de mooiste baantjes toeschuiven.

Toch was juist dat laatste bij het omstreden liefdespaar niet het geval, concludeert voorzitter Jan Watse Fokkens van de onderzoekscommissie. Marianne Bloos werd in 2011 benoemd tot hoofdofficier van het Functioneel Parket, mede door Marc van Nimwegen, die tijdens haar benoeming haar minnaar en meerdere was. Zonder die affaire had zij die baan waarschijnlijk ook gekregen. Maar dat het stel jarenlang over de relatie loog, dat het beeld van bevoordeling bestond en de leiding niet ingreep, kan niet door de beugel, schrijft Fokkens in zijn rapport.

Aanbesteding

Daar komt nog bij dat Van Nimwegen zijn zwager bevoordeelde bij een aanbesteding – zeer strijdig met de integriteitsregels. Waarom greep de leiding niet in? De toenmalige topman, Herman Bolhaar, ‘kon niet tegen hem op’, zegt Fokkens in een interview met de Volkskrant. Anders gezegd: men was bang voor de slimme, dominante Van Nimwegen, die manipuleerde en intimideerde en nooit werd teruggefloten.

De huidige justitiebaas Van der Burg erkent dat hij bij zijn aantreden in de top – het college van procureurs-generaal – niks doorhad over de liefdesaffaire en de daarbij behorende onvrede. ‘Ik neem mijzelf dat ook kwalijk. Kennelijk had ik niet de antennes om zulke signalen op te vangen.’

Toch is hij de juiste man om de cultuurverandering te bewerkstelligen, meent onderzoeksleider Fokkens. De aanzet daartoe is inmiddels al gegeven: Van der Burg wil een ‘opener werkklimaat’ en heeft het integriteitsbeleid aangescherpt met duidelijker voorschriften. Hij verbiedt intieme relaties tussen hoofdofficieren. Sinds 1 januari gelden scherpere en transparantere regels voor benoemingsprocedures. Daarbij bekijkt de top of de duur van een leidinggevende functie (nu onbepaalde tijd) moet worden beperkt, bijvoorbeeld tot zes jaar. Daarna kan een leidinggevende weer gewoon als officier aan het werk gaan.

Kritisch doorlichten

Van der Burg onderzoekt de mogelijkheid om, net als in de rechtspraak, een visitatiecommissie in te stellen met een externe voorzitter en deels externe leden die de kwaliteit van het Openbaar Ministerie kritisch doorlichten.

De topman neemt alle aanbevelingen van de commissie-Fokkens over. Bovendien is Marc van Nimwegen sinds woensdag geschorst en wordt het buitengewoon verlof van Marianne Bloos verlengd. Hun functies worden voor anderen opengesteld.

Het ergst, zei Van der Burg donderdag, was de afgelopen tijd de aanhoudende kritiek dat het OM anderen de maat neemt, maar het zelf niet zo nauw neemt met de regels. ‘Dat doet pijn: al die hardwerkende collega’s die werden aangesproken op de situatie, terwijl het niet over hen ging.’

Dat geldt ook voor de topman zelf. In de woorden van commissievoorzitter Fokkens: ‘Gerrit heeft geen oog voor overspel. Hij weet niet eens hoe je dat spelt. Maar als hij ziet dat iets zijn prioriteit verdient, zoals good governance bij het OM, gaat hij er ook mee aan de slag.’ De man die de cultuurcrisis niet zag aankomen, staat nu wel voor de zware taak die op te lossen.

Kritisch doorlichten
Beeld Hollandse Hoogte / Jan de Groen

Marc van Nimwegen, hoofdofficier

Jarenlang stond hij te boek als veruit de sterkste man in de top van het Openbaar Ministerie. Zijn woord was doorgaans wet, hij was briljant en ongenaakbaar, hij werd geliefd en gehaat. Maar na publicaties in NRC vorig jaar mei zit hij thuis: hij loog over zijn liefdesrelatie met Marianne Bloos. De werksfeer zou mede door hun leugens en gedrag verziekt zijn.

Het blazoen van OM’ers hoort onbevlekt te zijn. Leugens zijn uit den boze. Dit is immers de organisatie die anderen de maat neemt. En dat niet alleen: enkele maanden na het begin van de ‘geheime’ relatie zou Van Nimwegen de getrouwde Bloos hebben benoemd tot hoofdofficier van het Functioneel Parket. Hij zou haar bovendien hebben meegenomen op een dienstreis naar Thailand. Of die laatste beschuldiging klopt, is onduidelijk. Dat deel van het rapport is niet gepubliceerd omdat het te veel privacygevoelige informatie bevat. Uit het onderzoek blijkt wel dat het ‘aannemelijk is’ dat Van Nimwegen zich schuldig maakte aan vriendjespolitiek, het bedrijf van zijn zwager werd bevooroordeeld bij een aanbestedingsprocedure.

Uiteindelijk, zeggen meerdere bronnen tegen de Volkskrant, is zijn eigenmachtige manier van leidinggeven hem funest geworden. Want die ‘geheime’ liefdesrelatie? Dat was een publiek geheim. ‘Van Nimwegen vond het niet interessant of ze hem aardig vonden. Dat is onverstandig. Hij heeft te veel vijanden gemaakt, er zijn te veel mensen die denken: ik heb je bij je ballen, nou lig jij een keer op de grond, nou schop ik ook.’

Marc van Nimwegen, hoofdofficier
Beeld Hollandse Hoogte / Marco Okhuizen

Marianne Bloos, hoofdofficier

Tot vorig jaar was zij de hoofdofficier van het Functioneel Parket. Ze zat in afwachting van het oordeel van de commissie-Fokkens thuis. Net als haar vriend Van Nimwegen. Donderdag maakte de huidige OM-topman Van der Burg bekend dat de functies van allebei worden opengesteld.

Het verhaal wil dat de getrouwde Bloos in het voorjaar van 2011 een intieme relatie kreeg met Van Nimwegen. Datzelfde jaar werd zij hoofdofficier van het Functioneel Parket. In die functie was zij verantwoordelijk voor de OM-afdeling die fraude bestrijdt. Van Nimwegen was ten tijden van haar benoeming lid van het college van Procureurs-generaal en verantwoordelijk voor het personeelsbeleid. Er zijn geen aanwijzingen dat zij die functie kreeg als gevolg van de liefdesaffaire. Een OM’er: ‘Ze verdiende het, ze is heel capabel.’

In 2016 hadden Bloos en Van Nimwegen een officiële coming out en vertelden ze hun collega’s over hun partnerrelatie. Maar ook nadien wekte hun relatie bij sommigen wrevel. Van Nimwegen en partner zouden zich zijn gaan opstellen als een Frank en Claire Underwood, het presidentiële stel uit House of Cards: speel elkaar de bal toe en breid je macht uit. Een waarnemer: ‘Dat zette gaandeweg kwaad bloed.’

Volgens OM-topman Gerrit van der Burg heeft Bloos inmiddels spijt betuigd.

Marianne Bloos, hoofdofficier
Beeld ANP

Herman Bolhaar, ex-voorzitter college

Tot twee jaar geleden de voorzitter van het College van Procureurs-generaal. Nu is hij de Rapporteur Mensenhandel. Bolhaar begon in 1983 bij het Openbaar Ministerie, eerst als aanklager in Brabant, later als hoofdofficier in Amsterdam en de laatste zes jaar als hoogste baas. ‘OM-medewerkers, en zeker de leidinggevende top, vervullen een voorbeeldfunctie’, zei hij eerder in deze krant. ‘Dat stelt hoge eisen aan integriteit. Daar mag geen twijfel over bestaan.’

Hij vertelde de commissie dat hij vanaf 2013 herhaaldelijk heeft gevraagd aan Bloos en Van Nimwegen of ze een relatie hadden. Maar omdat ze ontkenden, greep hij niet in. De commissie vindt de verklaring van Bolhaar niet ‘overtuigend’. Hij zou Van Nimwegen hard nodig hebben gehad.

Bolhaar greep ‘pas’ in 2014 in nadat de geruchtenstroom het ministerie van Justitie en Veiligheid had bereikt. Het resulteerde binnen een tijdsbestek van twee dagen in een stoelendans aan de top. Van Nimwegen werd benoemd als hoofdofficier van Rotterdam. Fred Westerbeke moest daar plaats maken, en verhuisde hij naar het Landelijk Parket. Gerrit van der Burg vertrok op zijn beurt naar Den Haag, naar de plek die Van Nimwegen had achtergelaten.

Maar, stellen meerdere bronnen, Van Nimwegen bleef schaduw-pg en drukte met zijn ‘denkkracht en intelligentie’ vanuit zijn Rotterdamse stoel nog altijd een grote stempel op het Haagse beleid.

Herman Bolhaar, ex-voorzitter college
Beeld Hollandse Hoogte / Robin Utrecht

Gerrit van der Burg, voorzitter college

Sinds 2017 de hoogste baas van het OM. In 2014 trad hij toe tot het College van Procureurs-generaal. Toen moest hij plaatsmaken bij het Landelijk Parket, omdat Van Nimwegen halsoverkop een andere baan moest krijgen. Donderdag zei hij tijdens de persconferentie dat hij toen niet op de hoogte was van de geheime liefdesaffaire en bijbehorende geruchtenstroom die de aanleiding vormden voor deze nieuwe stap in zijn carrière. ‘Dat neem ik mezelf ook wel kwalijk. Kennelijk had ik niet de antennes om zulke signalen op te vangen.’

Van der Burg genoot een bijbelse opvoeding, vader zat in het verzet. Hij is een fanatiek misdaadbestrijder. Twee jaar geleden nam hij het voorzittersstokje over toen de ingewikkelde club al op de rand van overspannenheid balanceerde door de liefdesaffaire en een verziekte werksfeer, maar ook door een ingrijpende bezuinigingsoperatie.

‘Gerrit is in de kern een heel fatsoenlijke man, echt iemand met een rechte rug’, zegt één van zijn medewerkers. ‘Maar hij is terecht gekomen in een organisatie waarvan je moet vaststellen dat die heel onfatsoenlijk is’. Over de huidige OM-baas wordt zelfs gezegd dat hij de uitvinder is van onkreukbaarheid.