Direct naar artikelinhoud
Zes vragenUurtarief zelfstandigen

Waarom zzp’ers terug moeten naar een ‘uurtje factuurtje’ en vijf andere vragen over het minimumtarief voor zelfstandigen

Per 2021 gaat een zzp’er minimaal 16 euro per uur verdienen. Minister Koolmees van Sociale Zaken stuurde maandag zijn plannen voor nieuwe zzp-regelgeving naar de Tweede Kamer. Wat is het probleem met de zelfstandigen en wat gaat er veranderen? Zes vragen.

Waarom zzp’ers terug moeten naar een ‘uurtje factuurtje’ en vijf andere vragen over het minimumtarief voor zelfstandigen
Beeld de Volkskrant / Raymond Rutting

Zzp’ers kiezen voor het onzekere bestaan, waarom hebben ze bescherming nodig?

Het aantal zelfstandigen is in vijftien jaar tijd zo ongeveer verdubbeld, van zo’n 600 duizend in 2003 naar ruim een miljoen nu (schattingen lopen uiteen van 1,1- tot 1,4 miljoen). Er zijn meer zzp’ers dan flexwerkers met een contract, meldde het CBS dit voorjaar. De zelfstandige maakt dus het grootste deel uit van de flexibele schil van onze arbeidsmarkt: de mensen die zijn in te huren voor een tijdelijke klus en van wie men risicoloos afscheid kan nemen als het werk niet meer nodig is.

Veel zzp’ers kunnen goed leven van hun eigen zaak, maar een verontrustende 8,6 procent had in 2017 – recentere cijfers zijn er niet – een inkomen onder het bestaansminimum. Grofweg zo’n honderdduizend zelfstandigen, een stijgend aantal bovendien, kunnen zichzelf en hun gezin niet of nauwelijks onderhouden. Werknemers blijken veel beter beschermd tegen een leven in armoede; slechts 1,6 procent van de mensen die in dienst waren, zakte door de financiële bodem. 

Daar komt bij dat vier op de vijf zzp’ers zichzelf niet verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid en de meesten geen pensioen opbouwen. Als ze een ongeluk krijgen of er geen vraag meer is naar hun diensten, hebben ze hooguit spaargeld om op terug te vallen.

Wat gaat minister Koolmees voor de onderkant van de zzp-markt doen?

De minister constateert dat er grote problemen kleven aan die opmars van zelfstandigen. Het zzp-schap is niet voor iedereen een vrije keuze. Sommige freelance-overeenkomsten lijken verdacht veel op een klassieke arbeidsrelatie. De sociale zekerheid kan in gevaar komen ‘als steeds meer werkenden niet meebetalen’ aan het vangnet. Op de werkvloer ontstaat concurrentie tussen vaste werknemers en ingehuurde krachten. Als het even minder gaat, liggen alle risico’s bij de zelfstandige.

Voor de slechtst betaalde zzp’ers probeert Koolmees een basis te creëren. De minister heeft het bestaansminimum als uitgangspunt genomen: dat is bijstandsniveau, ofwel 70 procent van het minimumloon. Inclusief toeslagen komt dat netto neer op zo’n 1.350 euro per maand. Met een uurtarief van 16 euro moet een zelfstandig ondernemer die fulltime werkt dit bedrag kunnen verdienen, stelt Koolmees. Hij heeft in zijn berekening meegenomen dat zzp’ers gemiddeld eenderde van hun tijd kwijt zijn aan zaken als administratie en acquisitie, uren die zij niet kunnen declareren bij een opdrachtgever. De zzp’er zou met dit geld ook zichzelf moeten kunnen verzekeren tegen risico’s.

Hoe vertaal je stukloon, bijvoorbeeld een bedrag voor het bezorgen van een maaltijd, naar uurloon?

Veel zzp’ers leveren diensten of producten tegen een vast bedrag. Denk aan de Uber-chauffeurs, de zelfstandige pakketbezorgers, de maaltijdkoeriers van Deliveroo, maar bijvoorbeeld ook aannemers die een vaste prijs voor een klus rekenen of journalisten die per woord worden betaald. Het wordt een grote opgave om van die ‘gig economy’ weer naar ‘uurtje factuurtje’ te gaan. Platformbedrijven vragen zich af wat dit betekent voor hun bedrijfsmodel. Hoe motiveer je bijvoorbeeld een pizzakoerier om veel pizza’s te bezorgen als hij niet meer per pizza maar per uur wordt betaald?

De minister doet een voorzet, maar een concrete uitwerking ontbreekt nog. Eén ding is zeker: er komt een flinke papierwinkel bij voor opdrachtnemers en opdrachtgevers. De zelfstandige moet namelijk voorafgaand aan een opdracht, in de offerte, inschatten hoeveel uren en kosten hij aan de klus kwijt is. De opdrachtgever kan vervolgens het uurtarief berekenen om te achterhalen of hij wel minstens die 16 euro gaat betalen. ‘De offerte wordt een belangrijk instrument om te bepalen of aan het minimumtarief is voldaan,’ aldus Koolmees. 

Dit wordt een flinke dobber voor platformbedrijven als Uber, Deliveroo en Temper (horeca). In hun huidige werkwijze bepalen zij de tarieven. Van offertes aan de kant van de zzp’ers is geen sprake, die kunnen enkel instemmen of weigeren. De extra administratieve last is een ‘vervelende, maar onvermijdelijke consequentie’, noodzakelijk om de zzp’er aan de onderkant te behoeden voor een leven in armoede, schrijft de minister.

Komen er ook regels voor zelfstandigen die op eigen kracht meer dan het minimum verdienen?

Koolmees’ voorstel is een drietrapsraket. Naast het minimumtarief voor de onderkant, komt er een zogeheten ‘webmodule’ voor zelfstandigen die tussen de 16 en 75 euro per uur verdienen. Deze webmodule is een vragenlijst waarmee de opdrachtgever zich in een paar stappen ervan kan vergewissen dat hij een zzp’er inhuurt (en geen schijnzelfstandige). De webmodule moet de zzp’er van de schijnzelfstandige scheiden, nog voor de klus begint. Het begrip ‘gezag’ speelt een belangrijke rol: in hoeverre kan de ingehuurde kracht het werk naar eigen inzicht uitvoeren?

Tot slot komt er een zelfstandigenverklaring voor zzp’ers die meer dan 75 euro per uur verdienen. Wie kan bewijzen een ‘echte zelfstandige’ te zijn en voor zichzelf een flink inkomen kan genereren, mag de webmodule overslaan. Opdrachtgevers die zulke zzp’ers inhuren hoeven achteraf niet te vrezen voor naheffingen.

Hoe gaat de minister de regels handhaven?

Dit wordt een opgave, maar is te doen, schat de minister. Zijn inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) zal zich vooral richten op de enkele duizenden zakelijke opdrachtgevers die veelvuldig met zzp’ers werken. Grote bedrijven dus. Die opdrachtgevers moeten straks bewijzen dat zij hun zzp’ers voldoende betalen. Particulieren die een klusjesman of schoonmaker inhuren, hoeven niet te vrezen voor een onaangekondigde inval van Koolmees’ ambtenaren.

Tot de nieuwe regels van kracht zijn, gaat de Belastingdienst bedrijven nog strenger controleren op schijnzelfstandigheid. De huidige zzp-wet wordt niet gehandhaafd, maar bedrijven die van die lacune gebruikmaken om doelbewust hun risico’s af te wentelen op zzp’ers lopen kans op een boete. Het aantal inspecteurs wordt uitgebreid van dertig voltijds functies nu naar tachtig volgend jaar. 

Wacht eens even, zzp’ers kregen toch al bescherming met een nieuwe verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering? Hoe verhoudt die zich tot deze plannen?

Inderdaad. In het deze maand afgesloten pensioenakkoord zat een verstekeling die weinig met pensioenen te maken had: de arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers. Deze maatregel wacht nog op uitwerking. In het akkoord is afgesproken dat de sociale partners – werkgevers en vakbonden – hiervoor uiterlijk begin volgend jaar een voorstel doen. Dit plan loopt dus parallel aan Koolmees’ zzp-voorstellen. Ze kunnen goed samen. Met het minimumtarief zouden zzp’ers in staat moeten zijn om de verplichte premie op te hoesten.

Meer over zzp’ers

Broodnodige zekerheid of ‘papieren werkelijkheid’? Hoe denken experts over het voorstel van Koolmees? Lees hier de peiling. 

Iedereen die werkt, moet dezelfde rechten krijgen, of dat nu in vaste dienst is of niet. Door de snelle groei van het aantal flexwerkers en zzp’ers is de kwestie urgent, vindt de commissie die hierover advies uitbrengt aan het kabinet.

Wat te doen met de flexkrachten en zzp’ers, die amper bescherming genieten? Harry van de Kraats, directeur van werkgeversvereniging AWVN, maakt zich zorgen. De overheid heeft een wig laten ontstaan tussen flex en vast. Dat gat moet gedicht. ‘Alle werkenden moeten aan de basis gelijk worden behandeld.’ Lees hier het interview.

De zzp’ende fietskoeriers van Deliveroo zijn schijnzelfstandigen, oordeelde de rechtbank vorige maand. Vakbond FNV claimt een principiële overwinning, maar hoe gelukkig zijn de bezorgers met deze uitspraak?