Hoe kunstmatige intelligentie en data de voetbalwereld veranderen

De bal ligt in de hoek, de aanvaller neemt de aanloop… en schiet. Terwijl de bal door de lucht kromt, proberen aanvallers vrij te komen, en proberen verdedigers dat juist te voorkomen. Twee aanvallers springen, een kopt richting doel…

De hoekschop is een van de meer zenuwslopende situaties in het voetbal, maar ook een van de beter voor te bereiden momenten: ze worden van tevoren bedacht, getraind en bijgeslepen voor een maximale kans op resultaat.

Voortaan kunnen trainers daarbij ook hulp krijgen van kunstmatige intelligentie (AI), schrijven onderzoekers van Google DeepMind en Liverpool FC in een artikel in Nature Communications. TacticAI kan bij een gegeven corner-opstelling voorspellen wie de bal aangespeeld krijgt, en of er een direct schot op doel komt. Ook kan de app doorrekenen hoe de doelkansen verbeteren of verslechteren als er spelers verplaatst worden, en zo helpen bij de voorbereiding of juist de analyse achteraf.

Premier League

Dat kan TacticAI (de naam is een moeizame visuele woordspeling op ‘tactical’, tactisch) niet doordat hij geprogrammeerd is, maar ‘getraind’ met grote hoeveelheden voetbaldata. De computerwetenschappers van Googles AI-afdeling Deep Mind voerden hem gegevens over 7176 corners uit de Engelse Premier League, seizoen 2020-2021. Er vallen zo’n tien hoekschoppen per wedstrijd.

Voor iedere situatie kreeg AI de posities van de spelers, hun lengte en gewicht, wie de aanvallende partij was, wie aangespeeld werd, of er een schot op doel was en of dat schot ook zat (veel van deze gegevens worden bijgehouden via transponders op de spelers en de bal).

Liverpool loopt voorop met deze AI-aanval op het voetbal. Een van de eigenaars, de Amerikaan John W. Henry, werd rijk met beursalgoritmen, kocht vervolgens de honkbalclub Boston Red Sox en huurde de honkbaldatapionier Bill James in, die de Sox naar het kampioenschap van 2004 analyseerde. Deze nerdy sportzege is onderwerp van de film Moneyball.

Nu is de veel complexere sport voetbal aan de beurt. “Je ziet dat de Premier Leagueclubs, waar veel geld zit, flink investeren in data en AI, en dan vooral de clubs met Amerikaanse eigenaars die dit met de sportcultuur meegekregen hebben,” zegt Pieter Zwart, zelfbenoemd voetbalnerd en hoofdredacteur van Voetbal International. “Ook clubs als Arsenal en Manchester City hebben hele afdelingen op dit gebied. In Nederland, waar minder geld is, hebben alleen topclubs als Ajax en PSV serieuze data-afdelingen.”

“AI is nu een beetje een toverwoord, maar er is een grijs gebied met gewone statistiek en data-analyse die al langer gebruikt wordt, zoals Expected Goals. Dat is eigenlijk een op data gebaseerde versie van de klassieke discussie: wie had in deze wedstrijd de beste kansen?”

Afstandsschoten

Zulke toepassingen veranderen het voetbal nu al, merkt Zwart. “Een van de dingen die daar uitkomen, is bijvoorbeeld dat schoten van afstand een heel laag slagingspercentage hebben. Hetzelfde geldt voor een hoge voorzet op de spits.”

Het zijn spectaculaire goals, daar zal het aan liggen. Maar: áls ze vallen, en dat is minder vaak dan gedacht. “Het is vaak beter om door te combineren. En je ziet nu inderdaad dat de afgelopen 5 à 6 jaar afstandsschoten langzaam verdwijnen uit het voetbal. Door de data-analyse maar ook door kopieergedrag van wat succes heeft. Er is sprake van een Expected Goals-paradox: het aantal doelpogingen neemt af, maar het aantal doelpunten juist toe.”

TacticAI zou iets vergelijkbaars kunnen betekenen voor de hoekschop, verwachten in ieder geval de onderzoekers zelf. Experts – een aantal voetbaldata-analisten en een assistent-trainer van Liverpool – verkozen TacticAI’s suggesties voor hoekschopopstellingen in 90 procent van de gevallen boven de werkelijk gekozen opstellingen, stellen ze. Als AI werd gebruikt, zat de ontvanger in 78 procent van de gevallen bij de door AI voorspelde drie spelers.

Inworpen trainen

Uiteindelijk ziet Zwart apps als TacticaAI ook wel opduiken op de iPads van de trainer. “Ik denk dat juist deze toepassing, dus spelhervattingen, wel het terrein is waar zoiets gaat doorbreken.” Spelhervattingen zijn goed voor te bereiden, en 30 procent van de goals vallen eruit, maar tegelijkertijd zijn ze bij de echte voetbaljongens niet populair. “Ook over het trainen van inworpen, of van de keeper, wordt vaak wat lacherig gedaan. Dat is dus typisch een terrein waar je winst kunt boeken.”

Toch is data niet allesbepalend. Nog niet. Zwart: “Neem het spectaculaire afstandsschot van Vincent Kompany waarmee Manchester City in 2019 tegen Leicester de Premier League won. De coach, Pep Guardiola, staat te schreeuwen: ‘No Vinnie, don’t shoot!’ Maar hij schiet en scoort. Uiteindelijk is het toch ook de sport van de spelers.”