De jaarcijfers van 2023 gaan over controles door de marechaussee op personen die vanuit een ander Schengenland bij de Belgische en Duitse grens naar Nederland reizen. Deze zogenoemde Mobiel Toezicht Veiligheid (MTV) controles vinden plaats op wegen, in treinen, op het water en bij luchtverkeer. Alleen de cijfers over identiteitsfraude en paspoortfraude ontbreken nog.
In 2023 heeft de marechaussee 724 mensen zonder legale verblijfsstatus aangetroffen. Het jaar ervoor ging het om 913 personen. In 2021 stelde de marechaussee 640 gevallen vast.
Het landelijk aantal incidenten van mensensmokkel was met 347 vorig jaar duidelijk kleiner dan in 2022, toen het ging om een recordaantal van 445. Weer een jaar eerder was het aantal 418.
Bij mensenhandel was juist een landelijke stijging te zien. In 2023 ging het om 169 gevallen, tegen 124 het jaar ervoor. In 2021 stelde de marechaussee 87 incidenten vast.
Marechaussee discrimineerde volgens rechter, Staat niet in verweer
Het gerechtshof Den Haag oordeelde in februari 2023 dat de marechaussee discrimineerde door personen op basis van uiterlijke kenmerken zoals huidskleur te selecteren voor controles. De marechaussee zei in november 2021 al uit eigen beweging daarmee te zijn gestopt, maar het hof trok een andere conclusie.
Mensenrechtenjurist Mpanzu Bamenga legde in mei vorig jaar aan NU.nl uit waarom zijn klacht tegen de marechaussee gegrond werd verklaard. "We zijn op zoek naar criminelen, terroristen, asielzoekers en niet-Nederlanders", was de uitleg van een medewerker van de marechaussee om hem op basis van zijn donkere huidskleur staande te houden op de luchthaven van Eindhoven.
Een verbod op dit zogenoemde etnisch profileren volgde. Hierna gaf staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) de marechaussee opdracht per direct te stoppen met etnisch profileren bij grenscontroles. De Staat legde zich drie maanden later definitief neer bij het oordeel van het hof.
Mensenrechtenorganisatie blijft kritisch
Het verbod heeft dus geen invloed gehad op de hoeveelheid aangetroffen illegaliteit, concludeert de marechaussee. "Dat zien we in de cijfers niet terug", zegt een woordvoerder tegen NU.nl.
Medewerkers van de marechaussee moeten zich volgens de grensbewakingsdienst houden aan een zogenoemd Handelingskader Professioneel Controleren. Ook dat document, uit 2021, heeft NU.nl ingezien.
"Onderscheid maken door gebruik van kenmerken als huidskleur, afkomst of religie mag uitsluitend als daarvoor een redelijke en objectieve rechtvaardiging bestaat in het geval van bijvoorbeeld een signalement van een verdachte", valt daarin te lezen. Deze website heeft zo'n tien medewerkers van de marechaussee gesproken tijdens een grenscontrole. Desgevraagd zeiden ze het document te kennen.
Mensenrechtenorganisatie Controle Alt Delete vindt dat het Handelingskader van de marechaussee een update nodig heeft, zegt een woordvoerder tegen NU.nl. De organisatie stelt dat "objectieve rechtvaardiging" nog steeds de deur open laat om toch uiterlijke kenmerken te laten meespelen bij controles. "Daar heeft het hof korte metten mee gemaakt."