Timmermans stelt formatiedeadline aan rechtse onderhandelaars: vóór 1 juni moeten ze eruit zijn

Frans Timmermans wordt met de dag ongeduldiger. Zonder kabinet om zich tegen af te zetten moet de leider van de grootste toekomstige oppositiepartij in de Tweede Kamer al bijna een halfjaar op zijn handen zitten. Hij windt zich op. “Er moet iets gebeuren en er gebeurt nu al een halfjaar niks. Ik vind dat je de Nederlanders niet eindeloos aan het lijntje kan houden. Zijn PVV, VVD, NSC en BBB aan een dood paard aan het trekken of komt er nog iets uit?”

Bent u vergeten dat rechtse partijen de verkiezingen hebben gewonnen?

“De uitslag van de verkiezingen is duidelijk. Hoewel het mij een lief ding waard zou zijn als Geert Wilders nooit iets te vertellen krijgt in dit land, heeft hij het recht om te proberen iets voor elkaar te krijgen. Maar het leidt nog tot helemaal niks. Ze zullen toch op een gegeven moment die conclusie moeten trekken met elkaar? Als er op 1 juni nog steeds niks op tafel ligt, moeten ze naar alternatieven kijken.”

Volgens de onderhandelende partijen is er maar één alternatief: nieuwe verkiezingen.

“Dat is een realiteit die ze voor zichzelf gemaakt hebben. In puur staatsrechtelijke zin is er natuurlijk wel een alternatief.”

Dan bent u aan de beurt?

“Ik kan wel zeggen ‘ik ben aan de beurt’, maar dat heeft geen enkele zin als zij niet willen. Kennelijk is het voor de VVD ontzettend veel moeilijker om naar ons te kijken dan om met de PVV samen te werken. Ik weet niet of dat een permanente breuk is of een tactische positie. De tijd zal het leren.”

Aan u zal het niet liggen?

“Niet als tussenstap om toch weer met rechts om tafel te gaan. Dan moet er wel een koersverandering komen. Anders hou je Nederland nog langer voor het lapje.”

Kunnen er nieuwe verkiezingen komen zónder formatiepoging over links?

“Als een Kamermeerderheid dat besluit, is dat natuurlijk democratisch. Maar als deze vier het zo verprutsen dat ze de conclusie trekken dat het niet gaat lukken, zijn er nieuwe verkiezingen in het najaar. Dan verliest het land wéér een jaar. En zullen we eens even om ons heen kijken? Poetin zegt echt niet ‘in Nederland zijn ze nog een jaartje bezig, ik wacht nog even met mijn acties’. De wereldeconomie gaat niet een jaar on hold omdat wij er hier niet uitkomen. De klimaatcrisis gaat echt niet stoppen. Tegen mensen die op een woning wachten, kun je niet zeggen: het duurt nog een jaar langer!”

VVD en NSC zien niets in formeren met uw partij. Moet Wilders definitief weglopen voordat zij naar u kijken?

“...of eisen stellen die voor de andere partijen onacceptabel zijn. Ik heb de indruk dat ze allemaal met lange tanden aan tafel zitten. Alleen de BBB is dolenthousiast. Ik denk dat de VVD en NSC ook wel echt oplossingen willen voor zowel asiel als migratie. Wilders wil juist dat het een probleem blijft. Dan ga je dingen roepen als ‘er moet een complete asielstop komen’ terwijl je weet dat dat godsonmogelijk is.”

Timmermans is de eerste die het toegeeft: na elf jaar afwezigheid moet hij nog re-integreren in het parlement. “Vroeger was het wel hard op de inhoud, maar toch altijd wel goed op de relatie – over alle politieke verschillen heen. Nu is het zoveel op de man en de vrouw geworden. Daar moet ik heel erg aan wennen.”

Denkt u weleens: wat dóé ik hier?

“Nee! Want aan de andere kant ben ik zelf ook een beetje verbaasd hoe snel het weer als thuis voelt. Ik heb nog nooit in zo’n harmonieuze en vrolijke fractie gezeten; soms weet ik niet eens wie van GroenLinks is en wie van de PvdA. Maar het is wel een andere Tweede Kamer dan ik in 2012 achterliet. Harder op de persoon, vooral op sociale media.”

Ook daarbuiten krijgt Timmermans soms verwensingen naar zijn hoofd geslingerd. Op de tribune bij Roda JC, op straat, in de trein. “Ik heb bewust geen eelt op mijn ziel laten ontstaan. Dus ik word weleens geraakt door de hardheid.”

Maar als hij bij de hoofdingang van de Tweede Kamer door de fotograaf wordt vastgelegd, blijkt de GroenLinks-PvdA-leider daar populair. Een voorbijganger vraagt om een selfie. Een schoolklas uit Veghel bedelt om een groepsfoto. Timmermans poseert lachend. “Het gescheld is erger.”

Begrijpt u dat ‘premier Timmermans’ voor sommige mensen net zo’n schrikbeeld is als ‘premier Wilders’?

“Ik snap dat. We leven in een tijd van extreme polarisatie en voor een deel van het spectrum ben ik het schrikbeeld. Alleen: als die polarisatie zo ver doorschiet dat er alleen nog maar stammen tegenover elkaar staan en mensen geen bruggen meer bouwen, is dat misschien goed voor Wilders, maar niet voor de bestuurbaarheid van dit land.”

Heeft u sinds de verkiezingen al eens koffiegedronken of geluncht met andere partijleiders? Met Dilan Yesilgöz of Pieter Omtzigt..?

“Ja, ja. Maar niet met Wilders. Ik had jarenlang heel goed contact met hem. Maar hij heeft het nu zó persoonlijk gemaakt. Dat kan ik niet meer scheiden van een zakelijke relatie.”

Dat de PVV de grootste partij is geworden, was voor Timmermans ‘een shock’, meer dan de teleurstelling over de uitslag van zijn eigen partij. Hij kwam immers terug uit Brussel met een missie: premier worden. Uit kiezersonderzoek bleek dat met name arbeiders – dé klassieke achterban – wegliepen, zij stemden vaker NSC en PVV.

En dan kent de linkse combinatie ook nog interne strubbelingen, die zaterdag op het partijcongres besproken worden: uit de eigen geledingen kwam harde kritiek op de opstelling in het conflict tussen Israël en Gaza. Zo wees de GroenLinks-PvdA-fractie vorige maand de komst van de Israëlische president naar de opening van het Amsterdamse Holocaustmuseum af. Die verklaring, op X, schoot partijgenoten in het verkeerde keelgat.

Heeft u later gedacht: ik had dat anders moeten doen?

“Over de vorm kun je twisten, maar ik sta achter de inhoud van ons statement. Ik was wel enorm geraakt door het verdriet hierover bij een deel van de Joodse Nederlanders.”

Groeiend antisemitisme, zegt hij, ‘is als een kanarie in de kolenmijn die laat zien dat er een breder probleem in de samenleving is.’ Hij schreef zijn zorgen op in een essay in Vrij Nederland, waarin hij oproept om de Dodenherdenking op 4 mei niet te vermengen met pro-Palestinademonstraties.

Kunnen GroenLinksers of PvdA’ers die na uw oproep op 4 mei meedoen aan zo’n protest nog lid blijven?

“Royement gaat me veel te ver. Ik zou het mooi vinden als de stilte op de Dam niet wordt verstoord. Op 4 mei even stil zijn is wat wij als Nederlanders, wat ook onze achtergrond of afkomst is, met zijn allen zouden moeten delen. Je hebt nog 364 andere dagen waarop je je kan laten horen en doe dat vooral. Maar laat die ene dag een moment van stilte zijn. En respecteer dat.”

Timmermans heeft plots rode ogen, waarin tranen opwellen.

Bent u nou geëmotioneerd?

“Ik ben hier heel geëmotioneerd over. Als je naar de Holocaust kijkt, moet je niet alleen naar de uitkomst kijken, maar ook naar waar het mee begint. En het begint altijd met woorden. Het begint altijd met de ander – zou je nu zeggen – te cancelen, de menselijkheid ervan af te halen. Laten we elkaar op 4 mei die stilte gunnen, waarin iedereen kan nadenken over wat oorlog, racisme en vreemdelingenhaat teweeg kunnen brengen. Je kunt geen samenleving hebben zonder dingen te delen met z’n allen, ongeacht wat onze afkomst is.”

Dat is toch precies de kritiek die u kreeg rond het Holocaustmuseum? Dat jullie statement niet bij de opening van uitgerekend dít museum paste?

“Het is maar hoe je ertegenaan kijkt. Je kunt ook zeggen: op deze plek op dit moment past het niet dat iemand een verhaal namens de staat Israël komt vertellen. Aan de andere kant snap ik ook dat Joodse Nederlanders zeggen: ‘wij hebben ook een paspoort van Israël, dus hij is ook óns staatshoofd’. Het verwijt dat wij het daarmee politiek hebben gemaakt, vind ik niet fair. De demonstraties stonden al gepland, wij hebben die niet uitgelokt.”