Na vijf jaar volhardend speurwerk op zoek naar gerechtigheid
Nieuwegein
Het is een belangrijke stap op weg naar gerechtigheid, volgens sommige nabestaanden. Maar tegelijk ook maar ‘één stapje in een lange reeks’, zoals een hoge ambtenaar het formuleert. Want als er drie constanten zijn in de wijze waarop Nederland omgaat met de misdaad zijn het deze: geduld, precisie en volharding.
Van naïviteit over de kans dat Rusland ging meewerken aan het onderzoek of zijn eigen rol zou erkennen, is nooit sprake geweest, zeggen betrokkenen. Juist daarom is in het begin voor deze opzet gekozen: een grondig, internationaal onderzoek dat de waarheid boven tafel moet halen. Het JIT vraagt niet om uitlevering van de vier verdachten, wat de grondwet van Rusland (en die van Oekraïne) verbiedt – maar om medewerking aan verzoeken van rechtshulp. Maak het ze niet te makkelijk om nee te zeggen, lijkt het devies.
‘Dit is dé missie van Ruttes loopbaan als premier’, zegt een betrokkene. ‘Hij zal ook zeker volhouden. Hij heeft bewust politiek afstand gehouden tot het werk van het JIT. Dan kan het langer duren, maar kun je nooit beticht worden van beïnvloeding.’
Het doel van alle inspanningen is vooral: gerechtigheid voor de nabestaanden. Op het diplomatieke front houdt Nederland voortdurend MH17 onder de aandacht van een zo groot mogelijke groep gelijkgezinde landen, inclusief belangrijke bondgenoten als de VS.
Hoe preciezer en overtuigender het bewijs, hoe groter het diplomatieke isolement van Rusland, hoe langer de sancties tegen dat land zullen blijven, hoe hoger de prijs die Russische autoriteiten betalen voor de categorische ontkenning iets met de ramp te maken te hebben. En dat vergroot weer de kans, hoe klein ook, op een uiteindelijke regeling met Rusland.
Een cruciale stap daarin was het aansprakelijk stellen van Rusland door Nederland en Australië vorig jaar. Blijkbaar was er genoeg bewijs om zo’n stap te zetten. Dit werd woensdag door het JIT bevestigd in de directe link die werd getoond tussen een commandant in Oost-Oekraïne en Vladislav Soerkov, destijds Putins Oekraïne-adviseur. Blijkbaar was de inschatting dat Rusland hierover in gesprek zou willen treden, wat inderdaad is gebeurd.
strafproces
Het strafproces – dat kan uitmonden in veroordelingen bij verstek – kan één vorm van gedeeltelijke gerechtigheid verschaffen. Hetzelfde, zeggen betrokkenen, geldt voor een vorm van financiële compensatie voor de nabestaanden. Samen met het strafproces is ‘zo’n indirecte schulderkenning iets waarmee de nabestaanden op den duur wellicht genoegen zullen nemen’, aldus een topambtenaar.
Maar hoe zou zo’n regeling eruit moeten zien? Voor velen is de Lockerbie-zaak een voorbeeld. De PanAm-vlucht die in 1988 boven die Schotse plaats explodeerde, leidde na elf jaar tot de uitlevering van twee Libische verdachten. Na vijftien jaar werd een schikking getroffen, zonder dat Libië schuld bekende. Kan zoiets ook bij MH17? Een lichtpuntje dit voorjaar was de plotselinge financiële schikking voor het enteren van Greenpeace schip Arctic Sunrise en het aanhouden van de bemanning in 2013. ‘Dialoog is beter dan geen dialoog’, vat een diplomaat het samen. Maar Libië was geen grootmacht met een veto in de VN-Veiligheidsraad.
En dus wordt er, langs informele kanalen, ook gezocht naar andere oplossingen. ‘MH17 is voor president Putin ook een nachtmerrie’, zegt iemand die bij deze geheime diplomatie betrokken is. ‘Vanwege de sancties en de economische gevolgen, maar ook omdat ondanks alle ontkenningen, het bewijs voor Russische betrokkenheid overweldigend is.’
Sommigen zien kansen voor een ‘private oplossing’ die acceptabel kan zijn voor het Kremlin: Rusland betaalt niet rechtstreeks, maar via ‘bezorgde burgers’, rijke oligarchen dus, een financiële compensatie zonder schuldbekentenis.
