Allereerst: België is niet het eerste land dat dierenwelzijn in de grondwet opneemt. Een handvol Europese landen ging onze zuiderburen al voor. Zwitserland deed dat als eerste. Duitsland nam in 2002 al dieren op in de grondwet.
Sommige landen volgden het voorbeeld, andere niet. Maar volgens dierenrechtenexpert Janneke Vink is in de meeste landen de afgelopen jaren wel meer aandacht voor dierenwelzijn gekomen.
"Je ziet dat de grootste uitdagingen van onze tijd samenhangen met dieren", legt ze uit aan NU.nl. Klimaatverandering, stikstofproblematiek, het verlies aan biodiversiteit: het zijn volgens Vink allemaal problemen die te maken hebben met hoe we met dieren omgaan. "Klimaatverandering wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door hoe we dieren houden in landbouw, bijvoorbeeld." Daardoor gaan we anders naar de natuur en dieren kijken.
NU.nl sprak voor dit artikel Janneke Vink
Vink is rechtsfilosofe en raadslid van de Raad voor Dierenaangelegenheden, die het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit onafhankelijk adviseert over dierenwelzijn. Ze promoveerde op de rol van dieren in de democratische rechtsstaat en is voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Dierenrecht. Ook adviseerde ze de Belgische Senaat over het wetsvoorstel om dierenwelzijn in de grondwet op te nemen.
Niet meer met alle winden mee
In dat licht moeten we de grondwetswijziging in België zien. "Er wordt weleens gezegd dat dit soort besluiten puur symbolisch zijn, maar ik denk dat dit er wel degelijk op wijst dat wij mensen de rest van de natuur serieuzer gaan nemen."
Tot nu toe was dierenwelzijn in België vooral afhankelijk van de politieke wind die er waaide. "Er was dan wel al een dierenwelzijnswet, maar theoretisch gezien kan die bij een meerderheid in het parlement van de ene op de andere dag worden afgeschaft", legt Vink uit. Door het in de grondwet vast te leggen is dierenwelzijn in feite onbetwistbaar.
Volg dierennieuws
De grote vraag is dan ook: welke gevolgen heeft het Belgische besluit? Dat is niet eenvoudig te zeggen. Belgische partijen die tegen de grondwetswijziging waren, vreesden dat het grote gevolgen kon hebben voor landbouw, jacht en visserij. Maar die angsten zijn op dit moment ongegrond.
Vink: "Dit artikel in de grondwet biedt een haakje om dierenwelzijn te beschermen, maar dat gaat niet vanzelf. Er zullen eerst politieke beslissingen moeten volgen." Het kan bijvoorbeeld best zijn dat de jacht beter gereguleerd gaat worden, maar dat komt niet zomaar uit de lucht vallen. Er is altijd nog een hoop ruimte hoe zo'n grondwetsartikel door de politiek wordt ingevuld.
Bij zo'n politiek besluit mogen ook nog steeds andere belangen worden meegewogen. Het verschil is dat de wetgever nu verantwoording moet afleggen over hoe het dierenwelzijn in dit soort besluiten is meegewogen.
We denken in deze tijden anders na over onze omgang met dieren. In dat opzicht is het misschien best vreemd dat dieren geen plek in onze grondwet hebben.Rechtsfilosoof Janneke Vink
Mensenrechten ook binnen grondwet nog belangrijker dan dierenrechten
"Dierenwelzijn wordt in de hiërarchie van het recht een stukje omhooggebracht. Maar het is echt nog niet op dezelfde hoogte als de rechten van mensen", legt Vink uit. Dierenwelzijn en grondrechten van mensen staan in hetzelfde document - de grondwet - maar er is nog steeds een verschil.
Toch zijn er wel ook een aantal praktische gevolgen van het opnemen van dierenwelzijn in de grondwet. Dierenwelzijnswetgeving mag bijvoorbeeld niet worden afgebouwd. En de overheid moet rekening houden met dierenwelzijn bij wetgeving die dieren beïnvloedt.
In heel specifieke gevallen zou het kunnen voorkomen dat dierenwelzijn belangrijker wordt gevonden dan een menselijk grondrecht. Een voorbeeld uit Duitsland: het Duitse parlement wilde in 2012 via een wet seks met dieren verbieden. Daarop stapten enkele mensen naar de rechter, omdat zij vonden dat zo'n wet inbreuk maakte op hun grondrecht op seksuele autonomie.
Maar de rechter vond hun grondrecht in dit geval niet opwegen tegen de belangen van dieren en dus mocht de wet doorgang vinden. Dat kon alleen doordat dierenwelzijn in de grondwet was opgenomen, en dus kon worden afgewogen tegenover menselijke grondrechten.
Nederlanders vinden dierenwelzijn belangrijk
In Nederland is dierenwelzijn momenteel niet opgenomen in de grondwet. Wel wordt in de Wet Dieren de "intrinsieke waarde" van dieren erkend en staat dat de overheid hier rekening mee moet houden bij besluitvorming.
"Dat is voornamelijk nog theorie, want in de praktijk zien we dat dit lang niet altijd gebeurt", zegt Vink. "De overheid ziet dierenwelzijn als iets wat vooral aan de individuele burger is. Men is eigenaar van een dier, dus diegene draagt de verantwoordelijkheid. En niet primair de overheid zelf."
Uit groot Europees onderzoek in 2016, de Attitudes of Europeans towards Animal Welfare, bleek wel dat veel Nederlanders dierenwelzijn belangrijk vinden en dat ze willen dat de overheid een rol speelt in het beschermen van dierenwelzijn, zegt Vink. Jaren later, in de enquête van de Raad voor Dierenaangelegenheden uit 2022, bleek dat slechts 22 procent van ruim 2.000 ondervraagden vond dat de overheid voldoende voor dierenwelzijn deed.
"We denken in deze tijden anders na over onze omgang met dieren", zegt Vink. "In dat opzicht is het misschien best vreemd dat dieren geen plek in onze grondwet hebben. Op basis van alleen onze grondwet kun je niet opmaken dat er ook dieren in ons land leven. Die gaat namelijk alleen maar over mensen."
"Door dierenwelzijn in de grondwet op te nemen, zeg je eigenlijk: wij vinden dit als Nederlanders belangrijk. We gaan er niet meer over steggelen, dit is een gedeeld uitgangspunt", zegt Vink. Nu is dierenwelzijn namelijk altijd afhankelijk van politieke veranderingen. "Het is een subtiel verschil, maar wel belangrijk."
NUjij: Uitgelichte reacties