'Machtswisseling' mag dit jetsetbestaan niet bedreigen

Range Rovers, Jeeps en BMW's rijden over straten als de Avenida Ho Chi Minh en de Rua Salvador Allende. Het stratenplan van Luanda erkent ook Lenin en Che Guevara, maar winkels in het centrum van de stad zijn voor de superrijken. Parfumerie Yves Rocher verkoopt 50 milliliter Rose Oud voor 110 euro. 'We hebben nog twee andere vestigingen', zegt een medewerkster. Telecomwinkels verkopen smartphones van meer dan 750 euro. Hugo Boss biedt lederen aktetassen aan voor 1.500 euro.

Hoofdstad Luanda is de speeltuin van Angola's elite, die dankzij de olieopbrengsten een jetsetbestaan leidt met een socialistische façade. Op het Ilha de Luanda, een kilometers lange landtong in de Atlantische Oceaan, parkeren Hummers en motoren van Mercedes bij nachtclubs en restaurants. De etensresten in groene afvalbakken zijn 's ochtends voor de sloppenwijkbewoners en de straathonden.

'Kijk, dat was toen we spullen uitdeelden aan de minder vermogenden', zegt Esmeraldo Chinguto, de Porsche-dealer in Luanda. Hij laat in zijn showroom foto's zien van Porsche-rijders tijdens een uitje in Angola's binnenland. Sportwagens tussen hutten van leem en riet. Dorpsbewoners die plastic zakken met inhoud in ontvangst nemen. Materiële herverdeling, misschien alleen niet op de manier die Angola ooit werd voorgehouden door de socialistische onafhankelijkheidsleiders.

Dit Angola is de erfenis van José Eduardo dos Santos, het op een na langst zittende staatshoofd van Afrika. De 74-jarige president houdt er na woensdag op eigen initiatief mee op: hij draagt via geregisseerde verkiezingen de macht over. Hij is ziek.

Dos Santos kwam aan de macht in 1979, vier jaar nadat de linkse beweging MPLA de onafhankelijkheid had bevochten op de Portugezen. De opzichtige Angolese rijkdom dateert van na 2002, het jaar waarin er een einde kwam aan de burgeroorlog (1 miljoen doden) tegen het rivaliserende Unita van Jonas Savimbi.

De triomferende MPLA hanteert het uiterlijk van de meerpartijenpolitiek en de markteconomie, maar in de praktijk werd Angola na 2002 een strak geleide roofstaat. Geld verdwijnt er 'op een epische schaal', schrijft Ricardo Soares de Oliveira in Magnificent and beggar land: Angola since the civil war (2015).

Vlagvertoon

In de verkiezingsperiode grijpt de MPLA niettemin terug op de oude symbolen. Het vlagvertoon lijkt een soort Oostblokparade onder de zon. Aan haast elke lantaarnpaal, gevel, brug en boom wapperen de kleuren van de partij. Reclamevliegtuigjes trekken banieren door de lucht. Bij het futebol op het strand van het Ilha de Luanda bestaan de doelpalen uit stokken met partijvlaggen. Shirtjes, petjes en parasollen worden gratis uitgedeeld.

'Ik stem MPLA', vertelt Maria Bernardo op een verbrokkelde stoep in een arme buurt van Luanda. Bernardo is lid van de vrouwenafdeling, een onderdeel van MPLA's wijdvertakte mobilisatienetwerk. Bernardo herinnert zich Angola's burgeroorlog, ze is 64. Volgens haar zou Unita, de voormalige rebellenbeweging die tegenwoordig een oppositiepartij is, Angola 'terugstorten in de chaos'. De door de staat gecontroleerde kranten en tv-zenders schilderen Unita af als een gevaar voor de stabiliteit.

Marcolino Moco betreurt dat de idealen van de onafhankelijkheid verloren zijn gegaan sinds de eeuwwisseling. Moco was in de jaren negentig minister-president onder Dos Santos. 'Angola is het tegenovergestelde geworden van wat het had moeten zijn', zegt hij in zijn woning in Luanda. 'Wat er gebeurt, valt onmogelijk te accepteren. De mensen aan de macht zuigen alle geld uit de staat. Het gaat om de president, zijn kinderen en een handvol andere families.'

President Dos Santos heeft zijn minister van Defensie, de 63-jarige João Lourenço, naar voren geschoven als zijn opvolger. Lourenço wint vandaag naar verwachting de verkiezingen en het is de bedoeling dat hij het zakenimperium van de familie Dos Santos intact laat. Deze 'parallelle staat' draait om miljardenbedragen uit diamanten, vastgoed, banken, telecom en bovenal olie. 'Leden van het Politburo dragen allemaal een Rolex, maar ze noemen elkaar nog kameraad', sneert een Europeaan in Luanda.

Miljardenproject

Het verhaal van de regering blijft dat van een staatsgeleide modernisering van Angola. Als krachtigste bewijs hiervan moet Kilamba dienen, een satellietstad van zevenhonderd woontorens. Het miljardenproject, drie kwartier rijden van het centrum van Luanda, werd uitgevoerd door de Chinezen. Zij verlenen in ruil voor olie krediet dat weer gebruikt wordt om Chinese bouwbedrijven in te huren. 'De meeste mensen die hier leven zijn van de politie en het leger', vertelt Maria Salvador in Kilamba, bij haar lichtroze toren E26. 'Mijn man is een kolonel.'

Kilamba laat zien dat het kan lonen om het bewind te steunen. Salvador en haar man betalen per maand maar 5.000 kwanza (25 euro) voor een appartement met drie slaapkamers. Rond het basketbalveld bij Salvador's woontoren hangen grote roodzwarte vlaggen met gele sterren van de MPLA. Op de borden met de baskets zijn posters geplakt met de nieuwe presidentskandidaat.

Investeringen in sociale woningbouw, en wegen, zijn op zich goed maar ze dienen in de praktijk ook om geld te verduisteren, zegt econoom Francisco Paulo van Luanda's Katholieke Universiteit. 'Tussen 2010 en 2013 verdween een kwart tot 30 procent van Angola's budget voor bruggenbouw', zegt hij in zijn werkkamer. Tussen 2007 en 2010 kon Angola volgens het IMF geen rekenschap afleggen voor 32 miljard dollar (27 miljard euro) aan overheidsgeld. Paulo zegt dat er in de voorbije vijftien jaar 196,3 miljard dollar uit Angola is weggevloeid, officieel als investeringen elders.

Ziekenhuizen in Angola's achterland ontberen soms medicijnen. Paulo: 'Patiënten moeten voor operaties zelf rubberen handschoenen meenemen. Angola's elite investeert ook niet in fabrieken, in banen. Angola produceert behalve grondstoffen niks. We importeren alles.'

De MPLA lijkt oppermachtig, maar ze is volgens ingewijden bezorgd over de aantrekkingskracht van de oppositie op de snel groeiende groep jongeren in Luanda. Deze groep heeft minder voeling met het verhaal van de MPLA als de bevrijder. De belofte van voorspoed van na 2002 is in de ogen van veel mensen ook niet ingelost, terwijl de bouwhausse na 2002 wel massa's verwachtingsvolle mensen naar de stad lokte. Volgens sommige schattingen leeft wel een kwart van de ruim 25 miljoen Angolezen in Luanda, en dan vooral in sloppen.

'Ze doen niks voor ons'

'Ambtenaren en de kleine zogeheten middenklasse raken ook teleurgesteld', stelt journalist Rafael Marques. 'Zij dachten te stijgen op de sociale ladder, maar die is geblokkeerd door de lage olieprijs.' Angola kampt met een schaarste aan dollars. Geïmporteerde goederen worden almaar duurder.

Porsche-dealer Chinguto merkt ook de effecten van de lage olieprijs - en van aangescherpte Europese regels tegen geldwitwasserij. Oudere leden van zijn 'Porsche club' rijden dan gezellig rond, nieuwe wagens heeft hij al twee jaar niet verkocht. 'Het hoofdkantoor in Stuttgart levert geen auto's meer', legt Chinguto uit. In 2014 verkocht hij nog 35 Porsches.

Pedro Zau (39) verafschuwt de MPLA. 'Ze doen niks voor ons hier', zegt de monteur in een stoffige steeg in de krottenwijk Terra Nova. Jonge mannen slenteren voorbij, in shirts van de voetbalploegen van Portugal en Brazilië. 'Die jongens hebben geen werk', zegt Zau, 'net zo min als mijn vrouw. En ons huis werd verwoest toen er een nieuwe weg werd aangelegd.'

Zau spuwt meer gal over Angola's uitzonderlijke ongelijkheid. In mei legde een zoon van de president, Danilo, een half miljoen euro neer voor een stel foto's bij een veiling in Cannes. 'Waarom?', zegt Zau, met wanhoop in zijn ogen. 'Waarom?'

Videobeelden van de aanschaf door Danilo dos Santos gingen in Luanda rond via Facebook. Zau zag ze op zijn mobiele telefoon. Hij gebruikt als aanbieder telecombedrijf Unitel, mede eigendom van Isabel dos Santos. 'Ik weet dat ik Isabel nog rijker maak als ik mijn telefoon gebruik, maar wat moet ik dan?', verzucht Zau. Angola's andere telecombedrijf, Movicel, is ook gelieerd aan het bewind.