Wegkijken helpt niet in het afgrijselijke heden dat ons een spiegel voorhoudt

Het is zaterdag. Daarginds gaat het gebeuren. Op de hoek net over de brug werken ze aan het podium voor de levende muziek en verderop komt de extra bar voor de drank en de snacks. De mobiele faciliteiten voor de sanitaire behoeften staan pontificaal in het midden. Niemand kan straks beweren dat het toilet onvindbaar was. De buurtkroeg heeft de zaakjes goed op orde. Ik weet wat er gaat gebeuren. Ik ga vandaag niet naar buiten, maar de buitenwereld zal mijn domein binnendringen. Omdat de koning jarig is.

De eerste band speelt een oorverdovende reeks punkklassiekers van de Ramones. Dat is muziek naar mijn oren. De originele Amerikaanse Ramones zijn alle vier dood, maar ze waren springlevend toen ik ze in de Melkweg zag. Goede show: ‘Hey ho, let’s go!’ Daar was geen woord van gelogen. Die gasten denderden jarenlang non-stop door. Tot ze een voor een vielen. “Blijf bewegen, maar niet vallen!” zei mijn eerste neuroloog. Ik nam het advies ter harte. Maar wie valt die valt.

Onder as en roet bedolven

Onder het rumoer van koningsdag veeg ik de vloer vanuit de stabiele trippelstoel in bruikleen: ‘Hey ho, let’s go!’ Af en toe trippel ik naar het raam en staar ik naar de oranje feestmeute aan de overkant. Er zit me iets dwars. Is het niet beter om de rolgordijnen te sluiten, de koptelefoon op te zetten en eindelijk naar de film te kijken? Het moet er een keer van komen en 4 mei is niet ver weg. Komende zaterdag vindt de nationale dodenherdenking plaats. Er is oorlog. Er woeden meerdere oorlogen.

Is er ooit nergens oorlog?

Ik ga de zone betreden. Dan gebeurt er wat. Er gebeurt altijd wat wanneer Jonathan Glazer de regisseur is. Zie Sexy Beast, Birth en Under the Skin. Maar zijn vierde film gaat over Auschwitz. Ik zet me schrap. Schreefloze witte letters op een gitzwart vlak: The Zone of Interest. Ze verdwijnen langzaam en ongelijkmatig alsof ze onder as en roet bedolven worden. De stilte in de duisternis wordt doorbroken door een huiveringwekkende ouverture van componiste Mica Levi. Daarna vervolmaken het roodborstje, de merel en de specht een Duitse idylle in het frisse groen aan het water op gestolen land, naast een industrieel complex dat geheel is ingericht om miljoenen mensen te ontvangen, te interneren en te vernietigen.

Dat laat Glazer echter niet zien, maar wel horen. Hij dwingt ons om te kijken naar het heerlijke leven van het gezin van kampcommandant Rudolf Höss. Hij voert ons rond door de omvangrijke tuin van frau Höss en toont de villa die ze met hun kinderschare bewonen. Het verontrustende kabaal dat voortdurend over de schutting komt is voor hen ruis geworden, zoals stadsrumoer door stedelingen genegeerd wordt. Schoten? Geblaf? Gegil, gejammer of geschreeuw? Kijk eens hoe fraai de lelies en azalea’s erbij staan! Hoe langer het duurt, hoe obscener het wordt. Het is weerzinwekkend.

Erudiet en afgewogen

Deze film gaat niet alleen over Auschwitz, hij gaat luid en duidelijk over het negeren van Auschwitz. Deze film gaat over het bewust wegkijken van oorlogen, van verwoesting, van lijden en van volkerenmoord. Het is begrijpelijk dat de Joodse maker zich bij zijn Oscarbekroning geroepen voelde om zich tegen de bezetting en de oorlog in Israël en Gaza te keren. Glazer sprak erudiet en afgewogen over een film die ons in het afgrijselijke heden een spiegel voorhoudt. Hij deed dat uitgerekend op een Oscargala dat vrolijk met het perverse fenomeen Barbenheimer aan de haal ging. Barbie versus de atoombom, dat was lachen!

Inderdaad.

Zaterdag gaat het gebeuren. Dan herdenkt Nederland de doden en gevallenen van de Tweede Wereldoorlog en de oorlogen waarin Nederlanders deelnamen. De gemoederen zijn verhit, de spanning loopt op. Er wordt gevreesd voor de twee gekoesterde minuten stilte. Woorden worden zorgvuldig afgewogen. We mogen hopen dat er ook goed geluisterd wordt. Jonathan Glazer kreeg meteen de volle laag van mensen die zijn woorden niet begrepen of er slechts zijdelings naar keken alvorens er schande van te schreeuwen. Begrip en bijval kwamen later; bezint eer gij begint.

Afgelopen zaterdag was het motto: ‘Hey ho, let’s go!’ Aanstaande zaterdag doen aardige en verstandige mensen er samen twee minuten het zwijgen toe. Uit respect voor de doden en hun nabestaanden. Zondag spelen er weer levende bandjes op de podia en is de buitenbar ook weer geopend. Alsof er niets aan de hand is.