Direct naar artikelinhoud
AnalyseCollege Limburg

Moet de landelijke politiek een voorbeeld nemen aan de noodgreep van Limburg?

De Limburgse politiek presenteerde gisteren een primeur voor Nederland: een extraparlementair college van Gedeputeerde Staten. Een noodgreep, omdat de Limburgse politiek te verdeeld was om een gewone coalitie te vormen. Is Limburg hiermee een voorbeeld voor de landelijke politiek?

en
Andy Dritty (GBBL), Ruud Burlet (FvD) en Hubert Mackus (CDA) tijdens de presentatie van het collegeprogramma 2019-2023.Beeld Harry Heuts

Net als de rest van Nederland heeft ook de Limburgse provinciale politiek last van versplintering. Had de grootste partij CDA in 2007 nog achttien provinciale zetels, inmiddels is dat aantal gehalveerd. Het maakt het vormen van een college moeilijker, doordat meer partijen dan voorheen moeten aanschuiven voor een meerderheid.

Toch hebben de partijen die nu een extraparlementair college hebben gevormd – CDA, VVD, PVV, Forum voor Democratie – samen 28 van de 47 zetels. Samen groot genoeg voor een stabiel meerderheidscollege. Desondanks steunt het college niet op een coalitieakkoord dat wordt gesteund door de partijen in Provinciale Staten.

Voor plannen als het planten van een miljoen bomen, verplichte zonnepanelen op het dak voor bedrijven en instellingen die een vergunning aanvragen en het tijdelijk bevriezen van het provinciale aandeel in de wegenbelasting, moeten de gedeputeerden elke keer op zoek naar een meerderheid in de Staten.

Dat de partijen afzagen van een ‘normaal’ meerderheidscollege heeft te maken met ‘aarzeling van het CDA met Forum en PVV in zee te gaan’, zegt Harmen Binnema, universitair docent bestuurskunde aan de Universiteit Utrecht en gespecialiseerd in provinciaal bestuur. Een extraparlementair college is dan een handige oplossing. Het CDA kan nu tegelijkertijd afstand nemen van het college en meebesturen.

Gedeputeerden

Ger Koopmans (CDA)
Was tien jaar Tweede Kamerlid namens het CDA, daarna waarnemend burgemeester van Stein. Vanaf 2014 gedeputeerde in Limburg en was informateur van dit college.

Hubert Mackus (CDA)
Tot 2017 wethouder namens het CDA in Nederweert. Lid van Provinciale Staten Limburg en daarna gedeputeerde.

Ruud Burlet (FvD)
Werkte als manager voor chemiebedrijven en later in de recycling.

Robert Housmans (PVV)
Zit al vier jaar in de Provinciale Staten Limburg namens de PVV. Daarvoor was hij raadslid voor meerdere lokale partijen en Trots op Nederland in Sittard-Geleen.

Joost van den Akker (VVD)
Politicoloog, promoveerde in 2018 aan de Universiteit Twente. Al zeven jaar Statenlid voor de VVD in Limburg.

Carla Brugman (GroenLinks)
Is op dit moment wethouder voor GroenLinks in Venray. De partij staat niet achter haar toetreding tot het college en wil Brugman royeren als lid.

Andy Dritty (extern)
Voormalig wethouder voor de lokale partij GBBL in Landgraaf. Is directeur van het samenwerkingsverband Euregio Rijn-Maas-noord.

Uniek

Limburg is de enige provincie waar een extraparlementair college aantreedt. De Limburgse situatie is dan ook uniek, zegt Binnema. ‘Het ontbrak in Limburg aan een breed midden. CDA, Forum, PVV en VVD zijn de grootste vier partijen. GroenLinks en D66 klein en de ChristenUnie zit helemaal niet in de Staten’, zegt Binnema. Een middencoalitie – waarvoor in veel andere provincies gekozen is – bleek daardoor onmogelijk.

De situatie in Limburg mag dan bijzonder zijn, op alle niveaus heeft de politieke versplintering een frustrerend effect op de coalitievorming. ‘Sinds 2002 zien we dat de grootste partijen steeds kleiner worden’, zegt Carla van Baalen, hoogleraar parlementaire geschiedenis aan de Radboud Universiteit. ‘Als meer partijen nodig zijn voor een meerderheidscoalitie, is het steeds moeilijker om het eens te worden.’

Als de versplintering doorzet, heeft dat mogelijk gevolgen voor de vorming van landelijke coalities. Van Baalen wijst op de moeizame formatie van 2017 die 225 dagen duurde. ‘Toen bestond de coalitie nog uit vier partijen. Als er een vijfde partij bijkomt, is het afwachten of er een akkoord kan worden gesloten waarin alle partijen zich kunnen vinden’, zegt de hoogleraar.

Ook landelijk kunnen de partijen dan kiezen voor een constructie zoals in Limburg. Dat gebeurde eerder al in 1972 met het kabinet-Den Uyl dat met PvdA, KVP, ARP, PPR en D66 uit vijf partijen bestond. KVP en ARP gedoogden het kabinet. Ze leverden wel ministers, maar bonden zich niet aan het regeerakkoord. ‘Uiteindelijk trokken het rechtsere KVP en ARP hun steun terug omdat ze niet geassocieerd wilden worden met de linkse partijen’, zegt Van Baalen.

Extraparlementair bestuur geeft partijen meer vrijheid, maar is doorgaans een slechte zaak voor de bestuurbaarheid, stelt Van Baalen: ‘Een kabinet moet met overtuigingskracht regeren. De meerderheden liggen niet meer vanzelfsprekend voor ze klaar.’

Correctief bindend referendum

De provincie Limburg voert een correctief bindend referendum in. Alleen: een correctief bindend referendum bestaat in Nederland helemaal niet. Het is zelfs in strijd met de Grondwet.

‘Maar Provinciale Staten kan wel afspreken dat het zich aan de uitslag van een referendum zal houden. Dat kan in een verordening worden vastgelegd. Ik verwacht dat daar een meerderheid voor zal zijn’, zegt de Limburgse gedeputeerde Ger Koopmans.

Van een bindend referendum is eigenlijk geen sprake, vindt Koen van der Krieken, bestuurskundige die werkt aan een proefschrift over referenda. ‘Politici kunnen zich vooraf politiek binden aan de uitslag. Leden van Provinciale Staten kunnen echter nooit juridisch worden gebonden aan de uitslag’, aldus Van der Krieken.

Het Limburgse referendum is pas bindend als er evenveel kiezers stemmen als bij de laatste Provinciale Statenverkiezingen: 52,7 procent. ‘Dat doet recht aan de representatieve democratie’, zegt Koopmans. ‘Met de Statenverkiezingen hebben de Statenleden een mandaat van de kiezer gekregen. Bij het referendum moet dat mandaat minstens even sterk zijn.’

De drempel zal moeilijk te halen zijn, denkt Van der Krieken. De gemiddelde opkomst bij lokale referenda is 39 procent. Koopmans: ‘Je kunt zo’n referendum tegelijk houden met een Kamer- of gemeenteraadsverkiezing. Dan zal de opkomst veel hoger zijn.’

Correctief bindend referendum

Waar interessante en spraakmakende verhalen online en in de krant ophouden, gaat het Volkskrantgeluid verder. Wat is een zwart gat precies? En hoe gaat het eraan toe in tbs-klinieken? Onze verhalenmakers leggen het uit.