Direct naar artikelinhoud
AnalyseFrans Timmermans

Wat zit er achter het Timmermans-effect?

De overwinning van Frans Timmermans bij de Europese verkiezingen kwam voor veel opiniepeilers, media en zelfs zijn eigen achterban als een verrassing. De eurocommissaris leunde op zijn expertise en ervaring, en negeerde Haagse relletjes.

Frans Timmermans op campagne in Italië.Beeld AP

Het is een datum die bijgeschreven kan worden in de lange politieke geschiedenis van Frans Timmermans: 23 mei 2019, de dag van ‘het Timmermans-wonder’, zoals partijleider Lodewijk Asscher het noemde. Opeens duikt weer een zinnetje op dat voorgoed opgeborgen leek in vergeelde archieven: de PvdA is de grootste partij van het land, althans volgens de exitpoll.

Timmermans zelf voorvoelde de zege al langer, zo valt in zijn omgeving te horen. ‘We zijn heel dichtbij,’ schreef hij een dag voor de verkiezingen op zijn Facebookpagina.

Twitter bericht wordt geladen...

Instincten

Zijn instincten hebben hem dit keer niet in de steek gelaten. Dat is ook wel eens anders geweest. Net als zijn partij is Timmermans de afgelopen decennia door diepe dalen gegaan. In 2005 overwoog hij uit de politiek te stappen toen de door hem mede geschreven Europese grondwet sneuvelde in een referendum. ‘Ik had mijn eigen mensen niet goed begrepen’, zei de PvdA’er later. ‘Dat is het ergste wat een politicus kan overkomen.’

Dat hij een kleine vijftien jaar later juist bij Europese verkiezingen een grote zege boekt, moet voelen als revanche. De exitpoll van Ipsos laat geen twijfel bestaan over zijn rol: bijna de helft van de PvdA-kiezers stemde vooral op hem.

De zege kwam tot stand met een campagne die eerder degelijk dan spectaculair was. In het laatste debat tussen de Europese lijsttrekkers sprak hij zijn scherpste critici, SP en PVV, bijna vaderlijk toe. Als jullie zo graag een socialer Europa willen, werk dan gewoon mee om een Europees minimumloon in te voeren of om multinationals meer belasting te laten betalen. ‘We hebben elkaar nodig.’

Het is een stijl die hij al ontwikkelde als populaire minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet Rutte II. ‘De waardering is het grootst als ik zaken niet politiek maak, maar vanuit mijn achtergrond probeer uit te leggen hoe iets zit’, analyseerde de PvdA’er toen. ‘Ik heb de kennis in huis, want ik ben al 30 jaar bezig met buitenlands beleid. Dan kunnen mensen het niet met me mee eens zijn, maar het is al enorme winst als ze zeggen: ‘Timmermans weet waar hij het over heeft.’’

Frans Timmermans.Beeld AFP

Het redelijke alternatief op links

Ook in deze campagne stelde Timmermans zich op als iemand die boven het politieke gekrakeel uitsteekt. Toen de SP hem uitmaakte voor volgevreten eurocraat, hield hij zich op de vlakte. De kritiek van D66 en GroenLinks dat hij als eurocommissaris op sommige terreinen te terughoudend is geweest, pareerde hij op een zakelijke toon.

Zonder risico was de aanpak niet. De radicaalste standpunten trekken tijdens een verkiezingscampagne vaak de meeste aandacht. Tot frustratie van Timmermans koos de Volkskrant vorige week bijvoorbeeld voor interviews met Forum-lijsttrekker Derk-Jan Eppink en D66-voorvrouw Sophie in ’t Veld. Tegelijkertijd werkte Pauw aan een tweestrijd tussen Mark Rutte en Thierry Baudet. Voor Timmermans restte niets anders dan een reclamespot waarin hij zich vlak voor het ‘titanendebat’ presenteerde als het redelijke alternatief op links.

Zeker bij Forum voor Democratie kwam de overwinning van de PvdA'er als een volkomen verrassing. Nog vervelender voor Baudet is dat hij ook het onderspit heeft gedolven in zijn confrontatie met Rutte. De VVD onder leiding van de nu al bijna negen jaar zittende premier is weer groter dan Forum.

De voorlopige uitslag van de Europese verkiezingen is zo ook uitgedraaid op een zege van ervaring en expertise. Lilian Marijnissen (SP) en Rob Jetten (D66), twee exponenten van de Haagse trend om zo snel mogelijk jonge, onbevlekte leiders op het schild te hijsen, zijn juist de grote verliezers. Jesse Klaver kan zijn premiersambities evenmin waarmaken: GroenLinks blijft telkens steken rond 10 procent van de stemmen.

Timmermans reageerde donderdag na zijn spectaculaire overwinning in de stijl van zijn campagne: kalm en analyserend. Hij stelde bij de NOS vast dat de anti-EU-stem ook ‘goed vertegenwoordigd’ is bij Forum en dat ‘terughoudende partijen’ als CDA en VVD eveneens een prima score hebben geboekt. ‘Het is onze taak om heel Nederland er van te overtuigen dat we een andere, hervormde EU keihard nodig hebben.’

Het leek in niets op de bombast van Baudet na de provinciale verkiezingen van maart.  Ook dat is het ‘Timmermans-wonder’: het kan zonder.

Frans Timmermans op campagne in Italië met links de voorzitter van de Democratische Partij Nicola Zingaretti en rechts de burgemeester van Milaan, Giuseppe Sala.Beeld AFP