Een statement op je neus

Burgerveen

Nederlands enige brillenmakerij staat pal aan de A4, op de grens tussen Noord- en Zuid-Holland. In deze kleine fabriek van Frame Holland maakt de tweede generatie van de familie Borsboom brillen van het eigen merk Preciosa. Via opticiens komen de monturen op neuzen over de hele wereld terecht, van Nederland tot Japan, van de VS tot Australië. Zowel Youp van ’t Hek als Snoop Dogg draagt een bril die is gemaakt in het Noord-Hollandse dorp met een paar honderd inwoners.

‘Sommige modellen hebben we al tientallen jaren continu in productie. Andere monturen worden een verzamelobject, maar dat valt nooit van tevoren te voorspellen’, zegt Saskia Borsboom, directeur en de enige dochter van voormalig directeur Hans Borsboom. Met haar twee broers, Menno en Hans jr., nam ze na het overlijden van hun vader in 2007 het bedrijf over.

Midden jaren vijftig kwam Hans sr. vanwege zijn fijnmechanische achtergrond terecht bij de in 1936 in Wassenaar opgerichte ENFA, de Eerste Nederlandse Fabrikant van hoorn-, schildpad- en doublémonturen. Al jong werkte hij zich op tot directeur van het bedrijf.

museum

In een ruimte die wel wat van een museum heeft, haalt zoon Menno, mededirecteur en montuurontwerper, heel voorzichtig een donker montuur van echt schildpaddenschild uit een vitrinekast. ‘Dit materiaal is niet buigzaam, dus je kunt er beter niet te veel aan zitten.’ Monturen van dit materiaal maken ze hier dan ook niet meer.

Wel wordt het schildpadmotief nog gebruikt. In een houten kast in de productieruimte liggen zwart-geel gevlekte platen van celluloseacetaat te wachten om door een computergestuurde machine tot montuur te worden gefreesd. Van schets tot bril: alle gemiddeld 120 stappen die nodig zijn om een Preciosabril te maken, worden hier in Burgerveen uitgevoerd. Zo worden mallen in de fabriek gemaakt, brillenpootjes met klinkscharnieren met de hand aan monturen gezet en brillen stuk voor stuk gepolijst. Slechts enkele materialen, zoals acetaatplaten en schroefjes, worden buitenshuis geproduceerd.

‘Ik kan maar moeilijk afscheid nemen van de duurzame apparaten van vroeger’, vertelt Menno over de productieruimte, die de afgelopen decennia weinig is veranderd. Langs de kant staan rijen grote, stalen machines, die alleen nog worden gebruikt voor metalen brilmonturen. ‘Er zijn natuurlijk wel nieuwe machines bij gekomen. Wat mijn vader met een vijl deed, doe ik nu met de muis op de computer.’

‘Jij ziet brillen voor het eerst, ik zie ze al voor de tweede of derde keer in de mode raken’, legt hij uit over de monturen die overal om hem heen liggen; met opstaande buitenhoeken zoals in de jaren vijftig, of klein en rond van metaal. ‘Trends komen steeds terug, zoals nu met metalen monturen.’ En sommige ontwerpen veranderen volgens de ontwerper nooit. ‘Een klassieke acetaat bril is als een herenpak.’

En een klassieke acetaat bril uit een klein Hollands dorp kan op onverwachte plaatsen terechtkomen. Een van de mannen van hiphoptrio Run-D.M.C. viel bij een Amerikaanse opticien voor het grote, vierkantige Goliath-montuur, een ontwerp van Hans Borsboom. Hierna volgden vele anderen die geloofwaardig wilden overkomen als rapper of gangster: Robert De Niro draagt hem in Casino, Elliott Gould in Ocean’s Eleven, Snoop Dogg loopt rond met de zonnebrilvariant. ‘Mensen van over de hele wereld kennen die bril, maar dat de basis hier in Burgerveen ligt, weten ze meestal niet’, lacht Menno.

emmertjes zand

Omdat schildpad en hoorn behalve kwetsbaar ook duur waren, werden de materialen op een gegeven moment vervangen door het brandbare celluloid, ook bekend van de filmrollen. ‘Elke brillenfabrikant in de jaren zestig moet last van brandjes hebben gehad’, zegt Saskia. ‘Onze fabriek in Wassenaar ging in vlammen op. Bij het nieuwe bedrijf in Katwijk werd celluloid opgeslagen in bunkers, met emmertjes zand ernaast om te blussen.’ Eind jaren zestig werd een veiliger alternatief gevonden in celluloseacetaat.

Niet alleen voor de Borsbooms zelf zijn de oude monturen, machines en het ontstaansverhaal van het bedrijf waardevol. ‘Onze klanten vinden het belangrijk dat hun product om de hoek wordt gemaakt en niet in China’, zegt Saskia. ‘We richten ons op de bewuste, eigenzinnige consument.’

Maar ook in de geschiedenis van de familie zelf spelen de brillen een prominente rol. Zo volgde Menno geen ontwerpersopleiding, maar leerde hij het vak in de vele uren die hij doorbracht in de fabriek. ‘Het bedrijf is verweven met ons privéleven. Tussen de middag aten wij thuis. Na de lunch zat mijn vader dan zo met zijn hoofd bij de brillen dat hij soms vergat mij bij school af te zetten en terug naar de fabriek reed. Daar liep ik dan de hele middag rond.’

De Borsbooms kunnen kort zijn over opkomende concepten waarbij brillen worden gereduceerd tot accessoires: betaalbaar en inwisselbaar, zoals sneakers. ‘Dat is totaal anders dan wat wij doen’, zegt Saskia. ‘Een prijs stáát ergens voor. Die betaal je niet voor niets. Hoe snel een bril uit elkaar valt en hoe de pasvorm is voor jouw gezicht, dat zijn kwaliteits­aspecten die besloten liggen in de prijs.’

Al sinds de jaren zeventig ziet de familie een uittocht uit Nederland van bedrijven die hun productie verplaatsen naar lagelonenlanden – eerst in Zuid-Europa, nu vooral in Azië. In die periode bleef Frame Holland over als enige brillenfabriek van het land. Saskia: ‘Dat we de productie onder ons eigen dak hebben, is het grootste deel van het plezier. We zijn trots op ons Nederlandse fabricaat.’ Menno: ‘We kunnen de productie wel verplaatsen naar China, maar wat gaan we hier dan doen? Met onze voeten op tafel zitten?’

Automatisering zal het werk volgens de familie niet van ze afnemen. ‘Het ambacht verliezen we nooit uit het oog’, zegt Saskia. Wel draait de fabriek inmiddels op Hollandse windenergie en komt er misschien nog eens een webwinkel, als direct verkooppunt. De directeuren maken zich geen zorgen om hun toekomst in Nederland. ‘Al sinds 1945 wordt om de zoveel jaar het einde van de bril voorspeld’, zegt Menno. Het blijkt altijd mee te vallen. <