Direct naar artikelinhoud
OpinieblogRussische hackers

Opinieblog - Media over ‘bespottelijke’ Russische cyberaanvallen

Een selectie van interessante debatten op internet en in andere media of lezersbrieven, bij elkaar geblogd door opinieredacteuren van de Volkskrant.

De Russische president Poetin, 5 oktober 2018.Beeld Reuters

Nederland onthulde donderdag dat een Russische cyberaanval op de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens in Den Haag is verijdeld. Ook de VS en Groot-Brittannië brachten nieuwe beschuldigingen aan het adres van Russische hackers naar buiten. Waar The Economist zich verwondert over de keuze van Nederland om de betrokken spionnen uit te zetten, verbaast The New York Times zich vooral over de bespottelijke cyberaanvalpogingen zelf.

Naïeve keuze Nederland

Het bonnetje voor een taxiritje is een van de tientallen bewijzen die de Nederlandse militaire veiligheidsdienst MIVD op 4 oktober presenteerde. Daarmee werd een bizar complot aan het licht gebracht van de Russische militaire inlichtingendienst GROe bij de organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens in Den Haag. Helaas, schrijft The Economist, besloten de Nederlanders de vier betrokken spionnen uit te zetten, hoewel ze hun materiaal confisqueerden. Zij reisden op een diplomatiek paspoort dus misschien vond Nederland de diplomatieke prijs te hoog.

De onthullingen vonden in nauwe samenwerking plaats met de Britten. Iets later kwamen de VS met een hard antwoord: een aanklacht tegen zeven Russen, onder wie de drie die Nederland had betrapt. De VS hebben al eerder Russen aangeklaagd. Het is een lange lijst van spionnen, oligarchen en vertrouwelingen van Poetin. De theorie is dat naming and shaming afschrikwekkend werkt. Maar dat Rusland hun uitlevering toestaat is een nog grotere illusie dan dat de cyberspionnen stoppen.

Beschamend en bespottelijk

The New York Times vraagt zich in het commentaar af of Russische hackers ontdekt wíllen worden, aangezien dat zo vaak gebeurt. ‘Of zijn deze rommelige operaties slechts het puntje van de ijsberg?’. De krant vermoedt van niet, tenzij de VS en haar bondgenoten héél erg veel geslaagde aanvallen door Rusland niet hebben onthuld.

‘De mislukte aanvallen op de heer Skripal, het grootschalige dopingschandaal van Russische atleten en het neerhalen van MH17 waren ontzettend schadelijk voor de Russische positie in de wereld. De onthulling dat Russische militaire hackers hebben geprobeerd om stiekem binnen te dringen bij instellingen die hen onderzochten, maken de situatie alleen maar schaamtevoller en bespottelijker.’

Ook bespottelijk is de reactie van het Kremlin op de onthullingen, waarin deze werden afgedaan als een ‘duivelse mix van parfum’, volgens de NYT ‘een nogal zieke verwijzing naar het parfumflesje gebruikt om Skripal en zijn dochter te vergiftigen.’ De conclusie is helder: Poetin beseft niet dat weinigen in het Westen zijn misleid door zijn propaganda of onder de indruk van zijn machtsvertoon zijn. En dat zijn onverantwoordelijke cyberaanvallen de Russische positie alleen maar meer ondermijnen.

Protest tegen de voorgestelde grondswetwijziging in Roemenië over het homohuwelijk, 30 september 2018 in Boekarest.Beeld AP

Debat over Roemeens referendum homohuwelijk: ‘Een gevaarlijke afleidingstruc’ - 4 oktober

Dit weekend stemt Roemenië in een referendum, tot stand gekomen door conservatieve activisten, over een grondwetswijziging waarmee legalisering van het homohuwelijk van de baan is. Critici hekelen het referendum niet alleen als aanval op de mensenrechten, maar ook als afleidingstruc van grotere problemen in het land.

In de huidige Roemeense grondwet wordt het gezin gedefinieerd op basis van een huwelijk tussen ‘echtgenoten’. De conservatieve lobby wil de grondwet wijzigen en het huwelijk expliciet definiëren als verbintenis tussen man en vrouw. Waar een meerderheid van de Roemeense senaat stemde voor de grondwetswijziging, bepaalde het hoogste rechtsorgaan dat homoparen dezelfde rechten hebben als heteroparen. De komende dagen is het woord dus aan het volk, dat naar verwachting overwegend vóór de wijziging stemt.

Moreel faillissement

‘De grondwet beschermt straks mogelijk niet meer de rechten van niet-traditionele families. Maar dat is niet de enige reden voor zorgen’, schreef Evelyne Paradis, directeur van de mensenrechtenorganisatie ILGA-Europe, vorige week op de site van Politico. Ze ziet het referendum als een gevaarlijke afleidingstactiek van de regeringscorruptie.

‘De regering hoopt dat het referendum kiezers, die vooral buiten Boedapest sociaal conservatief zijn, verenigt.’ Volgens Paradis getuigen de acties van voorstanders van de wijziging van een moreel faillissement: ‘Aanhangers gebruiken een polariserende, schadelijke en antifamiliecampagne ter afleiding van publieke verontwaardiging over hun beleid.’

Ze roept Europese politieke partijen en EU-instelling op om zich uit te spreken tegen het referendum. ‘Deze stemming gaat over meer dan ‘slechts’ het huwelijk. Het gaat over de toekomst van de EU en de positie van Roemenië daarin.’

Andere prioriteiten

De Roemeense journaliste Elena Stancu spreekt zich op Balkan Insight eveneens uit tegen het referendum, volgens haar een uitnodiging tot haat en een inbreuk op mensenrechten. ‘Het land is in tweeën verscheurd. Het ene deel is pro-Westen en heeft een hogere levensstandaard, het andere deel is arm, niet opgeleid en makkelijk te manipuleren. Met hulp van de politieke klasse groeit de wederzijdse vijandigheid.’ Ook Stancu duidt het referendum als afleiding, onder meer van een controversiële amnestiewet die corrupte politici uit de gevangenis zou houden.

Maar bovenal benadrukt de journalist (het wegkijken van) de werkelijke gevaren voor ‘het gezin’ in Roemenië: het hoogste kindersterftecijfer in de EU, armoede, kinderen die niet naar school gaan, tienerzwangerschappen en huiselijk geweld. Oftewel: de regering heeft andere problemen op te lossen dan de definitie van een huwelijk. ‘Échte voorvechters van het Roemeense gezin zouden dit referendum moeten boycotten.’

Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag arriveert met haar jongste dochter Inas bij de Ridderzaal op Prinsjesdag.Beeld ANP

Droeg minister Kaag met haar Herzberg-lezing bij aan een open dialoog? - 3 oktober

Het viel te verwachten dat minister Sigrid Kaag voor beroering zou zorgen met haar Abel Herzberglezing, waarin ze zei dat ze zich soms behandeld voelt als ‘een vreemdeling in eigen land’ omdat zij is getrouwd met een Palestijnse man met wie ze kinderen heeft. Volkskrant-columniste Sheila Sitalsing was onder de indruk in haar column van maandag. Ze vond Kaag een verademing in een tijd van kruipende politici. Vandaag dient Thierry Baudet, die zich aangesproken voelt, Kaag van repliek in nrc.next. ‘De ‘dialoog’ die Kaag zegt zo te waarderen, maakt zijzelf bij uitstek onmogelijk door ridiculisering van de standpunten van haar tegenstanders.’ Ook hoogleraar Paul Scheffer vindt vandaag in nrc.next dat Kaag de plank misslaat: ‘De klaagzang van Kaag was krachtig, maar ook gespeend van zelfonderzoek.’ Dit en meer reacties op ons Opinieblog.

Niet wegkijken

De samenvatting van Sitalsing: ‘een zinderende Abel Herzberglezing over de democratische rechtsstaat, en over niet stilzwijgend wegkijken wanneer deze wordt ondermijnd door het oprukkende ‘tribale identiteitsdenken’, dat we terugzien in ‘de roep om een sterke man, die redding zal brengen’ en het denken waarin ‘feiten geen feiten meer zijn’ en ‘de pers een tegenstander’ is.

Grenzen liberale wereldbeeld

Scheffer vindt daarentegen dat Kaag aan de belangrijkste kwestie voorbijgaat: ‘Ik zou zeggen dat elke verdediging van tolerantie begint met een doordenking van de grenzen van het liberale wereldbeeld.’ Dat geldt vooral voor haar pleidooi voor herwaardering voor de internationale orde: ‘De ongelijkheid en de vervreemding die de globalisering oproept zoeken een uitweg. We hebben eerder gezien hoe het gevoel van onveiligheid zich tegen de democratie kan keren, hoe vrijheid in diskrediet kan raken. Over het falen van de liberale elites had Sigrid Kaag met eenzelfde hartstocht kunnen spreken. Maar ze had het er niet over – en ze doet er ook niet echt iets aan.’

Taboes van links

In De Telegraaf stelt columnist Leon de Winter dat Kaag de boel omdraait: ‘U suggereert in uw lezing dat het zwaar is om uw waarheden te ventileren in de publieke arena waar volgens u nationalisten, racisten en antisemieten de boventoon voeren. Ik zie een heel andere publieke arena, eentje die beheerst wordt door de taboes van links, niet door die van extreemrechtse haters, die gelukkig slechts een marginale rol spelen.

‘Uw lezing heet ‘Wees niet stil, wij zijn met velen’. Maar in de instituties van de macht (Brussel, Den Haag, Hilversum) zijn de meeste tegenstemmen stil, ook al zijn ze ook met velen.’

Indrukwekkende lezing

Trouw was wel onder de indruk van de rede van Kaag en schrijft in een hoofdredactioneel commentaar van dinsdag:

‘In haar indrukwekkende Abel Herzberglezing van zondag maakte minister van ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag een (kleine) fout.

‘In een nauwelijks verhulde verwijzing naar Geert Wilders’ initiatiefwet om uitingen van het islamitische geloof in het openbaar te verbieden, stelde zij dat op die aankondiging de stilte van het zwijgen volgde. Wilders werd tijdens de Algemene Beschouwingen vorige maand, waar hij met zijn voorstel kwam, door bijna alle fractievoorzitters gewezen op het abjecte van zijn voorstel en op de strijdigheid met de Nederlandse Grondwet. (...)

‘Maar Kaag had gelijk als zij bedoelde te zeggen dat het te denken geeft dat alleen in de volksvertegenwoordiging nog protest komt tegen de aanval op democratische verworvenheden – van iemand die alleen door die verworvenheden nog een platform heeft. In de media en in de samenleving klonk er geen enkel protest, werden er nauwelijks wenkbrauwen gefronst en was er alleen hier en daar een vermoeid soort schouderophalen. (...)

‘De lezing van Kaag was een terechte lofzang op de resultaten en de toekomst van internationale samenwerking. Nederland is niet gebaat met het opwerpen van dammen aan de nationale grenzen. Dit land wordt niet gelukkiger als we als Nederlanders onder elkaar zijn, als dat praktisch al zou kunnen.’

Media over handelsakkoord VS-Mexico-Canada: ‘Nafta is gered van Trumps sloopkogel’ - 2 oktober

President Trump en premier Trudeau eerder dit jaar bij de G7-top, 8 juni 2018.Beeld Reuters

Op de valreep haalde het vernieuwde handelsakkoord tussen Canada, de Verenigde Staten en Mexico toch de eindstreep. Opluchting overheerst, maar er is ook kritiek.

Het is vooral opluchting wat de klok slaat, schrijft The Wall Street Journal in het commentaar. Opluchting omdat de Verenigde Staten zich niet eenzijdig hebben teruggetrokken, opluchting omdat het akkoord Trumps protectionistische sloopkogel (deels) heeft overleefd. Zo zijn er mechanismen van Nafta behouden voor het oplossen van geschillen, zijn veel belangrijke details uit de overeenkomst van augustus tussen de VS en Mexico overgenomen en is afgesproken dat het akkoord 16 jaar van kracht is met elke 6 jaar een evaluatie (in plaats van elke 5 jaar een nieuwe deal, zoals Trump wilde).

Toch is de ‘VS-Mexico-Canada Overeenkomst’ volgens de WSJ nadeliger voor de handel en de economische groei dan de status quo. Het nieuwe akkoord beschermt de meeste buitenlandse investeerders minder goed tegen roofzuchtig overheidsgedrag en neemt een grote stap in de richting van politiek gestuurde handel, door nieuwe regels rond afkomst en arbeidsregulaties in te voeren. ‘Het ergste is dat de deal de weg effent om handelsakkoorden te gebruiken om een minimumloon en arbeidsbeleid op te leggen in Mexico.’ Daardoor zal Mexico bij 40 procent van hun productie ver boven de marktlonen moeten betalen om in aanmerking te komen voor belastingvrije behandeling, met als mogelijk gevolg dat de autoproductie deels wordt weggedreven uit Noord-Amerika.

‘Het nieuwe handelsakkoord had een stuk slechter kunnen uitpakken gezien Trumps protectionistische overtuigingen’, concludeert de krant, ‘maar dat is dan ook het beste dat we er erover kunnen zeggen.’

Geen grote zorgen

Ook de Financial Times meent, met het oog op Trumps eerdere uitlatingen over Nafta (‘de misschien wel slechtste deal die ooit ondertekend is’), dat het akkoord beter is dan gedacht. ‘Trump beloofde het akkoord fundamenteel te veranderen of te vernietigen. Bijna twee jaar later, heeft Nafta geen van beide ondergaan.’ Met name dankzij Canada, vastberaden om de deal levend en functioneel te houden, is volgens de FT zware schade voorkomen.

De Britse krant is vergeleken met de WSJ optimistischer over de toekomst van de auto-industrie. ‘Hoewel Nafta niet alle beloofde voordelen heeft opgeleverd, heeft het efficiënte autoleveringsketens gefaciliteerd.’ De krant denkt dat het nieuwe akkoord de productie van automakers in de drie landen in enige mate zal hinderen, maar niet zwaar zal beschadigen.

Catalaanse pro-onafhankelijkheidsbetogers in Barcelona op 11 september 2018, de dag dat de Spaanse troepen in 1714 de Catalaanse hoofdstad veroverden.Beeld AP

1 jaar na het Catalaanse referendum - 1 oktober

Op 1 oktober 2017 stemden Catalanen in een omstreden referendum over hun onafhankelijkheid. Hoe is de situatie een jaar later? De Spaanse kranten maken de balans op.

Nutteloos referendum

Een paar dagen voor het jubileum van het referendum, riep de Catalaanse regiopresident Joaquim Torra i Pla, bekend onder zijn pseudoniem Quim Torra, op tot een referendum over zelfbeschikking, zoals eerder is gehouden in Quebec. Een loos voorstel, schrijft El País in het commentaar, tenzij Torra hiermee eindelijk de nutteloosheid van het referendum van vorig jaar erkent. Zowel voor- als tegenstanders van de onafhankelijkheid verdienen die erkenning, in plaats van de fantasie over een niet-bestaande republiek en een epische strijd, die in werkelijkheid gewoon plaatsvindt in het kader van een democratische grondwet.

‘Catalonië is niet onafhankelijk’, schrijft El País. ‘Niet omdat het onderdrukt wordt door een repressieve staat, zoals de pro-onafhankelijkheidspartijen beweren, terwijl ze paradoxaal genoeg gebruik maken van hun rechten en vrijheden binnen die staat. Wél omdat een meerderheid van haar burgers door middel van échte stembussen heeft geweigerd zich een afscheiding te laten opleggen.’

Nieuwe regering stemt hoopvol

El País hekelt verder de kritiek van pro-onafhankelijkheidsleiders op het ingrijpen van de nationale veiligheidstroepen tijdens het referendum en meent dat het aantal gewonden werd overdreven. De Catalaanse krant La Vanguardia bekritiseert in het commentaar vandaag juist datzelfde ingrijpen en verstrekkende politieke gevolgen van het referendum: ‘Een jaar na het referendum dat 2,3 miljoen kiezers trok, zijn er meer dan 850 beschuldigden, waarvan er 25 begin 2019 door het Hooggerechtshof worden berecht vanwege rebellie, verduistering en ongehoorzaamheid. Van die laatste zitten er zeven in het buitenland. Als je deze resultaten op een rij zet, is het duidelijk dat de impuls van de staat zich niet goed verhoudt tot soevereiniteit.’

Waar de krant somber is gestemd over de verwachte uitspraken van het Hooggerechtshof (zware gevangenisstraffen), ziet het een lichtpunt in de nieuwe Spaanse politieke leiders. ‘Door de regeringswisseling in Madrid is de spanning afgenomen. Met het herstel van de dialoog, de benadering van gevangen politici en onderhandelingen over infrastructuur en financiën, pogen ze het ijs te breken tussen de staat en Barcelona.’

Labourleider Jeremy Corbyn zwaait naar de afgevaardigden op het partijcongres in Liverpool na het uitspreken van zijn congresrede.Beeld Getty Images

‘Jeremy Corbyn profileert zich als nieuwe Britse premier’ - 27 september

De Britse Guardian toont zich opgetogen over het optreden van leider Jeremy Corbyn op het partijcongres van de Labour Party. De slepende kwesties die de zomer domineerden, de onduidelijkheid over Brexit en de beschuldigingen van antisemitisme, werden volgens het commentaar in The Guardian uit de wereld geholpen. ‘Als hij zo doorgaat, kan de leider van de oppositie gaan lijken op een geloofwaardige premier’, concludeert de linkse krant.

The Guardian constateert dat Labour een tegenstander is van een harde Brexit. ‘Verder zijn alle opties open. Tekenend was dat de Labourleider, anders dan zijn Brexit-secretaris, niet over zijn lippen kon krijgen dat in de EU blijven ook een optie is.’ Maar: ‘Met het noemen van de voorwaarden waaronder Labour de Brexit kan steunen – een douane-unie, geen harde grens in Ierland, respect voor het beschermen van banen, consumenten en het milieu – liet Corbyn zien dat Labour de Brexit kan overnemen en richting kan geven aan een proces waartoe een verdeelde Conservatieve partij onder premier May niet in staat is.’

Een originele kijk op het optreden van Corbyn biedt columnist Bagehot in The Economist. Iedereen denkt dat Corbyn een tegen de gevestigde orde trappende radicaal is, maar volgens Bagehot is Corbyn de steunpilaar van een nieuw establishment waarin de millennials de toon aangeven en dat de publieke sector, de vakbonden, sommige media en vooral de universiteiten in zijn greep heeft.

Parallelle establishment

 Dit ‘parallelle establishment’ kent drie opvattingen ‘waarover niet te onderhandelen valt’.

‘Het eerste dogma is dat ‘het volk’ en ‘de machtigen’ opgesloten zitten in een eeuwigdurend conflict. Het ‘volk’ werd altijd omschreven in termen van sociale klasse, maar nu ook in termen van gender, ras en seksuele oriëntatie. 

De tweede opvatting is dat het westerse imperialisme de hoofdoorzaak is van de meeste problemen waar de wereld mee worstelt, van armoede tot dictatuur. Het nieuwe establishment beschouwt een oppermachtig Amerika als de belangrijkste bron van de misstanden in de wereld. Corbyns houding ten opzichte van Israël is minder door antisemitisme gedreven dan door dit vertoog van ‘het Westen is het slechtste’; hij ziet Israël als een schoolvoorbeeld van westers imperialisme en de Palestijnen als dappere vrijheidsstrijders.’

Bagehot vervolgt met het derde dogma van zijn nieuwe, parallelle establishment: ‘Kapitalisme is een fundamenteel ondeugdelijk systeem, gedreven door irrationaliteit en tegenspraken dat alleen kan worden gerepareerd door verlichte leden van de nieuwe elite.’

Het parallelle establishment stond lang aan de zijlijn, maar de krachtsverhoudingen veranderden door het debacle van de oorlog in Irak, de financiële crisis van 2008 en het feit dat de Labour Party zijn leiders voortaan door de leden zelf laat kiezen. Observatie van Bagehot: ‘De oude baronnen van de vakbonden uit de private sector, die de partij in de jaren zeventig beheersten, zijn verdwenen. De machtigste groepen zijn nu millennials uit de middenklasse en werkers in de publieke sector.’

En ‘Corbyn speelt de rol van de monarch, minzaam glimlachend op het podium’. 

‘Amerika eerst’ ontaardt op VN-vergadering in ‘Amerika alleen’

De Amerikaanse president Donald Trump in gesprek met journalisten tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York.Beeld REUTERS

De Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, die deze week in New York plaatsvindt, is een kans om te vechten voor internationale samenwerking, hoopt de Financial Times. Maar de krant acht het waarschijnlijker dat het motto ‘Amerika eerst’ van gastheer Donald Trump ontaardt in ‘Amerika alleen’.

De FT noemt in zijn commentaar het vooruitzicht dat president Trump de bijeenkomsten van de Veiligheidsraad zal domineren ‘potentieel explosief’.

‘Trump heeft tijdens de VN-bijeenkomst van vorig jaar al zijn eigen koers uitgezet. Hij heeft zich teruggetrokken uit het VN-akkoord van Parijs over klimaatverandering. Zijn geflirt met de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un op Twitter verhoogde de spanningen op het Koreaanse schiereiland. Maar er was ruimte voor enige opluchting omdat hij slechts enkele van zijn dreigementen uit zijn campagnetijd had uitgevoerd. De nucleaire overeenkomst met Iran was nog intact en er was nog geen wereldwijde handelsoorlog.’

Maar de president van de Verenigde Staten gaf vorig jaar in Parijs een sterke aanwijzing van zijn intenties, vervolgt de FT. ‘Hij vertelde de verzamelde wereldleiders: ‘Ik zal altijd Amerika op de eerste plaats stellen’ Het effect van het in de praktijk brengen van die woorden is sindsdien dat het isolement van Amerika is toegenomen, ten koste van de invloed van Amerika. Zelfs de leiders van oude bondgenoten als Frankrijk en Canada vragen zich hardop af of Washington van het rechte pad is afgeraakt. ‘Amerika eerst ’ is in toenemende mate ‘Amerika alleen’. Tenzij hij opeens van karakter verandert zal het optreden van Trump deze week dit isolement versterken.’

De conclusie van de Financial Times is dat hoe meer Washington in deze multipolaire wereld zijn eigen weg gaat, des te meer andere staten gesterkt worden in de gedachte hetzelfde te doen. ‘Dat maakt de Algemene Vergadering van dit jaar er een  vol gevaar. Maar het is ook een kans voor hen die geloven in internationale samenwerking om daarvoor op te komen in zaken waarin dat dringend nodig is.’

Debat over Brexit bereikt kookpunt

T-shirts met een pro-Corbyn, anti-Brexit boodschap, buiten bij de conferentie van de Labour-partij in Liverpool.Beeld AFP

De EU-top in Salzburg was confronterend en de tijd gaat dringen, maar eensgezind zijn de Britten nog niet over de Brexit. Wordt het toch een harde Brexit? En kiest Labour tijdens het partijcongres deze week eindelijk een duidelijke koers?

No deal-Brexit

Volgens columnist Wolfgang Münchau van de Financial Times wordt de kans op een harde Brexit zonder akkoord tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk steeds groter omdat ‘beide kampen elkaars intenties verkeerd begrijpen’:

‘Theresa May dacht, net als haar voorganger, ten onrechte dat ze verschillen tussen EU-leiders zou kunnen uitbuiten. Zij hadden intussen geen oog voor haar beperkte politieke bewegingsvrijheid. ‘

Maar dat laatste geldt volgens Münchau ook voor de EU: ‘Economen houden vol dat het ontbreken van een akkoord slechter zou zijn voor het VK dan voor de EU. Dit lijkt juist, maar gaat voorbij aan een belangrijker punt: de EU heeft een veel lagere politieke pijngrens voor een harde Brexit.’

Het was beter geweest wanneer de EU de voorstellen van May niet zonder meer had afgewezen, stelt Münchau. Hij ziet het ook als een gemiste kans van de EU om aan de Britten toe te zeggen dat zij ooit in de toekomst weer kunnen terugkeren in de Unie met behoud van de huidige uitzonderingsposities en zonder verplichting de euro in te voeren. Zo’n handreiking zou het Remain-kamp perspectief geven op een mogelijke terugkeer in de toekomst. Een harde Brexit biedt die mogelijkheid niet, ‘want die zal leiden tot een snel uit elkaar groeien van de economische systemen en tot een einde aan de samenwerking op het gebied van de veiligheid. Dan is de mogelijkheid van terugkeer naar de EU voor een generatie verloren.’

En Labour dan?

Wat is het standpunt van Labour eigenlijk, vraagt The Telegraph zich af in het hoofdcommentaar. De partij sluit namelijk bij voorbaat al alles uit waarover Theresa May uiteindelijk overeenstemming kan bereiken met de EU. ‘Maar wat denkt Labour te kunnen onderhandelen dat niet uitmondt in het blijven binnen de handelsunie en de interne markt, wat de partij allebei verwierp tijdens de verkiezingen vorig jaar?’

‘Corbyn geeft de voorkeur aan nieuwe verkiezingen boven een tweede referendum. Maar deze twee opties sluiten elkaar niet uit. Mocht er sprake zijn van verkiezingen, dan moet Labour heel duidelijk uiteenzetten wat het wil van de Brexit-onderhandelingen dat May nog niet heeft aangeboord.’

Vóór Brexit, tegen Corbyn

Ook Boris Johnson richt in zijn column in The Telegraph zijn pijlen op Labour-leider Corbyn. Hij ziet een goed uitgevoerde Brexit, die verder gaat dan de Chequers-deal van May, als noodzaak om te voorkomen dat Corbyn aan de macht komt. De brexiteer en oud-minister van Buitenlandse Zaken hekelt met name het gevaar van Corbyns vooringenomen houding, die ‘anti-Zionistisch en pro-Moskou’ zou zijn:

‘Jeremy Corbyn zou niet alleen een economische nachtmerrie zijn; hij is de grootste bedreiging van de vrijheid die dit land in decennia heeft gekend. Er is één fout die we als Conservatives moeten vermijden: het mislukken van het Brexit-referendum.’

Britse premier Theresa May tijdens de informele EU-top in Salzburg, 20 september 2018.Beeld Reuters

Britse media over EU-top in Salzburg: ‘absurde show’ van EU-leiders of May’s eigen schuld? - 21 september

Bij de informele EU-top in Salzburg stonden de Britse premier May en de andere Europese regeringsleiders recht tegenover elkaar. Veel Britse media zijn woedend en zien in de ‘vernedering’ van May bevestiging dat het goed is om uit de EU te vertrekken, maar niet iedereen kijkt op van de top.

Twitter bericht wordt geladen...

Schrijver en columnist van The Times Iain Martin denkt dat de keiharde opstelling een gevolg is van een ernstig verdeelde EU, met migratie als voornaamste bron van onenigheid. ‘De diepe kloof binnen de EU rondom migratie en cultuur betekent dat de 27 (overige) lidstaten iets nieuws moeten vinden om het over eens te zijn. Dat lijkt nu het afstraffen van Groot-Brittannië dat het lef heeft om te vertrekken te zijn.’

Volgens Martin bewijst de ‘absurde show’ in Salzburg dat de Britten er goed aan doen te vertrekken. ‘Salzburg had een moment moeten zijn van doorbraak of op zijn minst vooruitgang. In plaats daarvan staat de premier voor de schijnbaar hopeloze taak haar brexitbeleid te herzien om een onverzettelijke EU het hoofd te bieden. In ieder geval kan ze hieraan beginnen met de kennis dat de EU een verschrikkelijke organisatie is, waarvan we blij moeten zijn dat we eruit gaan.’

Twitter bericht wordt geladen...

Ook Fraser Nelson, redacteur van The Spectator en columnist bij The Telegraph, heeft geen goed woord over voor met name het optreden van EU-president Tusk: ‘Om haar een afterdinnerpitch te laten geven tegenover alle andere EU-leiders, enkel om dat de volgende dag af te wijzen, is van het type brutaliteit dat we niet snel zullen vergeten.’

Na de ‘afslachting’ van de Chequers-deal denkt Nelson dat de Britten rekening moeten houden met een blinde brexit. ‘Dat betekent een onduidelijke deal waarbij parlementsleden tot een overeenstemming moeten komen over belangrijke aspecten van de brexit – zoals het geld dat aan Brussel wordt gegeven – maar weinig te horen krijgen over wat ze daarvoor terugkrijgen. We zouden een transitieperiode ingaan zonder een duidelijk idee van waar die transitie toe leidt. Deze optie werd door voormalig Brexitminister George Bridges weggezet als ‘een loopplank de lucht in’. En de Tories zouden die loopplank aflopen omdat het alternatief, in het water van een ‘no deal’ springen, hen inmiddels nog banger maakt.’

May’s onmogelijke missie

Vergeleken met zijn collega’s, ziet politiek commentator en The Guardian-columnist Rafael Behr de EU-leiders als meer welwillend tegenover May. ‘Het alternatief van onderhandelen met May en weinig tijd, is het onderhandelen met een iemand die erger is en zonder tijd. Het vooruitzicht op bijvoorbeeld een Boris Johnson, is genoeg om de neuzen dezelfde kant op te krijgen in Brussel.’

Ook denkt Behr dat een positievere houding tegenover May in Salzburg onmogelijk was, omdat de premier iets vraagt wat onmogelijk is: ‘Uiteindelijk kan de EU May niet geven wat ze echt nodig heeft, namelijk een brexitmodel dat zowel de hele Tory-partij overtuigt als een meerderheid in het Lagerhuis krijgt, zonder het land te beschadigen. Dat kunnen ze haar niet geven omdat het niet bestaat, nooit heeft bestaan en nooit zal bestaan.’

Tunahan Kuzu (Denk) en Geert Wilders (PVV) tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen.Beeld Freek van den Bergh / de Volkskrant

Maakt de ‘verhuftering’ van het debat de Tweede Kamer tot ‘een kroeg’? - 20 september

Vroeger konden de Algemene Beschouwingen nog wel eens saai en formeel zijn, met beleefde kritiek en af en toe een spitsvondige woordenwisseling. Nu bezigen de jongere politici allerlei hedendaags taalgebruik met verbasterde Engelse begrippen; bij Pauw werden er een paar uitgelicht. Ook werd de afspraak om niet te schamperen over privélevens gebroken door Wilders over Pechtold. Wilders en Kuzu mochten elkaar het land uit wensen. Leuk en levendig? Of vergroot de verruwing juist de kloof met de burgers? 

Kroeg

AD-columnist Özcan Akyol begrijpt ‘de scepsis van het gewone volk’ na het bekijken van de ‘verbale bokspartijen’ op woensdag:

‘De politieke beschouwingen ontstegen gisteren amper het niveau van een gemiddelde kroeg – maar dan wel een paar minuten voor sluitingstijd. De meeste politici gingen voor een goede soundbite, in de hoop dat ze later op de dag het journaal zouden halen.

‘Van klasse en waardigheid kunnen we niet meer spreken. Dat werd op een eigenaardige manier duidelijk toen Sybrand Buma (CDA) zijn collegae opriep om een beetje te dimmen, omdat er ook kinderen zaten mee te kijken.

‘Hij werd weggezet als moraalridder – vooral op sociale media en door de pers. Maar heeft hij ongelijk? Als volksvertegenwoordigers straffeloos tegen elkaar kunnen roepen dat ze het land moeten verlaten, mag de jeugd waarop Buma doelde dat ook. Er wordt veel geklaagd over de verruwing van de samenleving, maar ondertussen is die gewoon geïnstitutionaliseerd.’

Verhuftering

NRC-columnist Tom-Jan Meeus uit zijn grote zorgen over ‘de verhuftering in de nationale vergaderzaal’ zo:

‘De theorie is dat de Kamer Algemene Politieke Beschouwingen houdt om een botsing van maatschappijvisies in beeld te brengen. Een test van ieders opvattingen. Politieke marktwerking: confronteer ideeën met andere ideeën, en je krijgt betere ideeën.

‘De praktijk is anders: in het grootste beleidsdebat van het jaar draait het vooral nog om rotjes gooien.

‘Wie het brutaalste moment kiest, en de verrassendste knal teweegbrengt, wint de slag om de aandacht. Het maakt niet uit hoe ze over je praten, als ze maar over je praten: beoefenaren van politiek benaderen hun vak toenemend als reclametechniek. (..)

‘Het probleem beperkt zich allang niet meer tot enkelingen. Alle politici weten voortaan dat hun debatbijdrage zonder rotjes gooien vergeten zal worden, en dus dacht Dijkhoff (VVD): ik begin woensdagochtend alvast in het AD.

‘Hij had een nieuwe VVD-visie beloofd – en dit mondde uit in het ideetje criminaliteit in probleemwijken dubbel zo zwaar te bestraffen.

‘De voorspelbare bezwaren kwamen van alle kanten. (..)

‘Als het redelijk goed gaat met het land, zou je willen dat de politiek de samenleving niet in de weg zit. Toch is dat wat we hier zagen. Het rotje als genormaliseerde politieke stijlfiguur. Het politieke belang dat uitstijgt boven het belang van de burger.

‘Gooien, knallen, daarna zien we wel: ooit was de politicus er voor de burger, nu is de burger er voor de politicus.’

Moed om zwak te zijn

In Trouw verzucht columnist Wim Boevink dat de debatten volgens een vast stramien verlopen.

‘Ja sorry, daar heb je een punt, daar moet ik nog eens over nadenken, want, ja, dat heb ik misschien niet goed gezien.’

‘Zulke zinnen hoor je nooit in de Kamer. Gewonemensenzinnen.

‘Maar politici zijn geen gewone mensen. Ze zijn apparatchiks. Ze volgen voorschriften, stramienen en patronen. Die zijn vastgetimmerd in regeerakkoorden, in verkiezings- en partijprogramma’s. (..)

‘Dat maakt de exercitie voor buitenstaanders zo dradig en gespeend van elke spanning. Had iemand maar de moed om zwak te zijn.’

Kunnen de Republikeinen zich de ophef over Kavanaugh wel veroorloven? - 19 september

Brett Kavanaugh tijdens een hoorzitting op 5 september van de juridische Senaatscommissie.Beeld AFP

Opeens brengt een #MeToo-kwestie de benoeming van Brett Kavanaugh in het Amerikaanse Hooggerechtshof in gevaar. Maandag beginnen hoorzittingen met hem en de vrouw die hem beschuldigt van aanranding toen zij tieners waren, Christine Blasey Ford. De Amerikaanse media schrijven volop over de mogelijke gevolgen van de kwestie en van de hoorzittingen, vooral voor de naderende tussentijdse Congresverkiezingen van november. 

The Wall Street Journal ziet de beschuldigingen als een berekenende aanval op een man die altijd respect voor vrouwen en de wet heeft gehad. ‘Elke #MeToo-schurk is een herhaaldelijke overtreder. Het gedrag waarvan Kavanaugh beschuldigd wordt, is verder nergens in zijn leven naar voren gekomen.’

Volgens de krant worden de aantijgingen juist nu naar buiten gebracht vanuit partijbelangen om Kavanaughs reputatie te schaden. ‘Een dusdanig oude en ongefundeerde beschuldiging Kavanaugh laten verslaan, betekent elke beschuldiging van aanranding bewapenen, ongeacht het bewijs. Het zal de #MeToo-beweging aantasten met de smet van partijdigheid, en nog grotere polarisatie losmaken.’

Boys-will-be-boys-verdediging

The New York Times benadrukt juist in een hoofdredactioneel commentaar dat er niets partijdigs is aan seksueel misbruik, maar wel aan de reactie daarop. De krant spreekt zich in het commentaar niet zozeer uit over de zaak zelf, ‘dat moet nog onderzocht worden’, maar hekelt de reacties van Republikeinen die het probleem vaker niet serieus lijken te nemen.

De krant blikt onder meer terug op Roy Moore, vorig jaar Republikeinse Senaatskandidaat voor Alabama, die beschuldigd werd van ontucht met minderjarige meisjes. ‘Verre van zich tegen hem keren, bleef het Republikeinse establishment hem steunen, zijn geloofwaardige beschuldigers door het slijk halen en in zijn campagne investeren – geleid door niemand minder dan president Trump zelf.’

‘In plaats van de aantijgingen van Blasey’s beschuldigingen serieus te nemen, kiezen partijleden ook nu voor een ‘boys-will-be-boys-verdediging’ met uitspraken als ‘99 procent van de tijd zijn dit soort beschuldigingen verzonnen’ en ‘we kunnen allemaal wel ergens beschuldigd van worden.’

Daarmee dragen de politici een boodschap uit ‘die het idee van het slachtofferschap van de witte man promoot dat het credo is geworden van de Republikeinse partij onder Trump. Niets versterkt dat idee meer dan het wegzetten van zorgen van vrouwen over seksisme, terwijl ze tegelijkertijd het idee promoten dat witte mannen de echte slachtoffers zijn van discriminatie en uit de hand gelopen politieke correctheid.’

Republikeinse vrouwen

John Cassidy van The New Yorker meent dat de zaak-Ford de benoeming van Kavanaugh wel degelijk in gevaar brengt:

‘Tenzij Fords beschuldigingen ongegrond blijken, is het vrijwel ondenkbaar dat de twee gematigde Republikeinse vrouwen die voor de meerderheid zorgen in de kamer – Susan Collins uit Maine en Lisa Murkowski uit Alaska – zullen stemmen voor de benoeming van Kavanaugh. (..)

‘De echte vraag is: zullen het Witte Huis en de Republikeinse leiders een mogelijk sensationele reeks hoorzittingen toelaten, met alle politieke risico’s die dat met zich meebrengt, slechts een paar weken voor de tussentijdse verkiezingen waarin zij het al zeer moeilijk hebben om vrouwelijke stemmen voor zich te winnen in de doorslaggevende districten in de buitenwijken? Of zullen ze besluiten de schade te beperken en de nominatie van Kavanaugh in te trekken? We zullen het weldra weten.’

‘Ik geloof haar’

Caitlin Flanagan, auteur van The Atlantic schrijft dat ze geen moeite heeft Ford op haar woord te geloven, omdat haarzelf als tiener (zoals veel meisjes) iets dergelijks is overkomen. Kavanaughs oprechtheid is volgens haar in het geding:

‘Als Fords verhaal waar is, heeft Brett Kavanaugh nooit zijn excuses aangeboden. Hij heeft nooit geprobeerd het goed te maken, nooit de verantwoordelijkheid voor zijn daad genomen. In mijn geval heeft de bijna-verkrachting, hoe erg het toen en in de tijd erna ook was, geen blijvend letsel achtergelaten. Maar na het relaas van Ford hebben Kavanaughs daden wel blijvende schade aangericht en heeft hij helemaal niets gedaan om daar iets tegen te doen. En dat is de reden waarom een misstap van een 17-jarig kind er nog steeds toe doet. Het minste wat we kunnen doen, is het benoemingsproces even stilleggen en horen wat er precies is gebeurd. Als het niet waar is, moet Kavanaugh worden benoemd zonder de schaduw van argwaan. Als het wel waar is, moeten we besluiten of het kan dat je een meisje belaagt, geen berouw toont en toch uiteindelijk een rechter in het Hooggerechtshof kan worden. Ik neig naar: nee.’

Politieke zelfmoord

Ook in The Atlantic schrijft politiek columnist Dick Polman over de politieke implicaties van de wending die de kandidatuur van Kavanaugh heeft genomen:

‘Om te begrijpen waarom vrouwen in grote meerderheid een Democratische overname van het Congres steunen – een landelijke meerderheid van 65 procent volgens de laatste peiling – is het goed te kijken naar de eerste Republikeinse reacties op de beschuldigingen van seksuele aanranding tegen Brett Kavanaugh. Die opmerkingen maken begrijpelijk waarom de Republikeinen die kandidaat staan bij de eerste nationale verkiezingen in het #MeToo-tijdperk te maken hebben met een seksekloof, die onoverbrugbaar lijkt te worden.

‘Na hun aanvankelijke verdedigende storm aan reacties, beseften de Republikeinen al snel dat het erdoor rammen van Kavanaughs kandidatuur, zonder Ford de gelegenheid te geven onder ede haar verhaal te doen, politieke zelfmoord kan betekenen. Maar zelfs nu zij op de pauzeknop hebben gedrukt en instemden met een hoorzitting aanstaande maandag, is het waarschijnlijk dat veel vrouwen in het electoraat de boodschap al hebben begrepen, die de boodschappen van Trumps Republikeinen weerspiegelt die ze de hele tijd al krijgen: dat het heersende patriarchaat de macht van vrouwen niet respecteert, en zich er eigenlijk door voelt bedreigd.’

Minister-president Mark Rutte wandelt al telefonerend over het Buitenhof voorafgaand aan de Troonrede op Prinsjesdag.Beeld ANP

Het kabinet wil ons met de Troonrede blij maken; de media reageren sceptisch - 18 september

Het kabinet Rutte III heeft veel moeite gedaan een rooskleurige eerste begroting te presenteren. Dat verhult dat er nog maar bar weinig tot stand is gebracht, is de vaststelling van Frank Hendrickx in de Volkskrant. ‘Door de beperkte dadendrang in het eerste jaar blijft de vraag waar dit kabinet voor staat.’ Ook bij andere kranten valt overwegend scepsis te lezen. Vlak voor de koning gaat voorlezen, leest u hier een keuze van passages uit de commentaren en analyses vooraf.

In Trouw waarschuwt Lex Oomkes, in een analyse op de voorpagina, voor al te veel optimisme door al het goede nieuws in de Troonrede:

‘De vergelijking met tien jaar geleden dringt zich op. Ook toen weinig zorgen, maar onmiddellijk na Prinsjesdag barstte een enorme bom. (...)

‘De Brexit zal de komende maanden zijn beslag moeten krijgen met voor een deel nog onbekende gevolgen. In het Witte Huis zit een president die bij zijn besluiten het risico voor de wereldeconomie van ondergeschikt belang vindt. En nationaal worden opnieuw zeepbellen opgeblazen. De huizenmarkt is oververhit, bijna op het krankzinnige af. Geld is (veel te) goedkoop. Menig econoom houdt het hart vast.’

Schrijver en columnist Christiaan Weijts publiceert in NRC Next een satirische alternatieve tekst voor de Troonrede:

‘Soms moet je zacht zijn. Juist in een tijd van toenemende internationale spanning en onzekerheid verdienen kwetsbare groepen onze compassie: bedrijven en multinationals. Tien jaar na de grote crisis boeken zij weer winsten waar maar weinigen van durfden te dromen. Prestaties van wereldformaat verdienen bonussen van wereldformaat. (...)

‘Velen van ons zullen zich vertwijfeld afvragen: waar láát ik al dat geld? Weet u dan gesterkt door het besef dat onze banken even betrouwbaar zijn als de bewindspersonen in dit kabinet. En tegen eenieder die daar toch aan twijfelt, willen wij zeggen: koop eens wél die jacuzzi, wél dat plezierjacht, wél dat casino, wél die luxe privéclub. (...)

‘Kritische geesten vragen zich af of dit land wel iets geleerd heeft van de crisis. Het antwoord daarop luidt bevestigend. Ja, we hebben geleerd. We hebben geleerd dat het allemaal wel meevalt. We zijn er immers weer bovenop gekomen, en we staan er zelfs beter voor dan voorheen. De les kan en mág dan ook alleen maar zijn dat we precies zo zullen moeten handelen als toen. Daarom zullen we niet somber koffiedik kijken, maar vrolijk navelstaren.’

Het AD plaatst de Troonrede in een sterk relativerend internationaal perspectief met als tekst op de voorpagina: ‘U denkt vandaag aan Prinsjesdag, maar het draait om de Brexit.’ Dat is de analyse van Hans van Soest, die koopkrachtvooruitgang voor iedereen met een korreltje zout neemt:

‘Dat was leuk bedacht natuurlijk, maar van die plaatjes blijft weinig over als straks Mark Ruttes nachtmerrie bewaarheid wordt; als het Verenigd Koninkrijk (VK) en de Europese Unie (EU) over zo’n tweehonderd dagen met een knal uit elkaar gaan. Op 29 maart volgend jaar is de Brexit een feit. Alleen is er geen zicht op hoe die scheiding eruit komt te zien. En één ding weten Rutte en zijn ministersploeg als geen ander: als de Brexit niet netjes geregeld wordt, kan dat Nederland heel, heel veel geld kosten. (...)

‘Het is aan premier Rutte om de rest van Europa (én zijn Britse collega May) te masseren en het Nederlandse belang te verdedigen; door te zorgen dat het tot een handelsovereenkomst met de Britten komt, zodat de economische schade voor Nederland meevalt. Lukt dat niet, dan kan de vandaag met veel trots gepresenteerde Miljoenennota zo weer de prullenbak in.’

Zelfs De Telegraaf vindt in een hoofdredactioneel commentaar dat de critici van het kabinet dit keer wel een punt hebben:

‘Jaar in jaar uit kraakt de oppositie de kabinetsplannen, die worden ontvouwd op Prinsjesdag. Het is Haagse folklore en net zo gewoon als het kraaien van de haan bij het ochtendgloren. Zo zijn ook nu weer de rapen gaar, zelfs al voordat de stukken vandaag officieel worden gepresenteerd. ‘Bedrijven worden meer gematst dan burgers’, was de teneur van de kritiek nadat vorige week de Miljoenennota was uitgelekt.

‘Die kritiek is ditmaal allesbehalve obligaat. De bevolking profiteert onvoldoende van de economische groei.(...)

‘Het is aan het kabinet om ervoor te zorgen dat vooral werkenden én gepensioneerden in 2019 de vruchten plukken van de groei. Hier geldt: belofte maakt schuld.’

Toenmalig Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump en campagneleider Paul Manafort bij de Republikeinse Conventie, 21 juli 2016 in Cleveland.Beeld Reuters

Deal tussen Manafort en Mueller: heeft Trump iets te vrezen? - 17 september

Trumps voormalige campagneleider Paul Manafort heeft een akkoord gesloten met Robert Mueller, de speciale aanklager die mogelijke samenwerking tussen de Russen en het campagneteam van Trump onderzoekt. Is het waarschijnlijk dat Manafort belastende informatie over Trump heeft?

Als Trump het commentaar van The Wall Street Journal kan geloven hoeft hij niet wakker te liggen van de deal: ‘Mueller heeft verschillende oud-medewerkers van Trump veroordeeld, maar de aanklachten waren allemaal niet gerelateerd aan de Trump-campagne van 2016. Geen heeft ook maar enig verband met de Trump-campagne en de Russische inmenging tijdens de presidentscampagne of het hacken van Democratische e-mails.’

Het akkoord is volgens de krant zelfs voordelig voor het Witte Huis, aangezien er nu geen tweede rechtszaak met bijbehorende media-aandacht tegen Manafort komt voor de congresverkiezingen in november. Als Mueller zich aan de richtlijnen houdt, stelt hij ook andere vervolgingen uit tot na de verkiezingen. ‘Lekken en ander nieuws over zijn onderzoek ondermijnen het publieke vertrouwen in een zaak die al ver is afgedreven van de originele Russische insteek en al zestien maanden voortduurt zonder oplossing.’

Veel onbeantwoorde vragen

The Economist vermoedt dat Manafort wél iets weet dat Mueller wil weten. Met het akkoord heeft Manafort geaccepteerd dat hem een gevangenisstraf van in totaal 17,5 jaar boven het hoofd hangt. Maar in ruil voor waardevolle informatie en een getuigenis pleit Mueller mogelijk voor een lagere straf. Waarom zou de speciale aanklager deze deal zijn aangegaan zonder een goed idee te hebben van wat Manafort te bieden heeft? ‘Het feit dat Mueller ervoor koos om Manafort voor zichzelf te houden, suggereert dat hij iets significants te bieden heeft.’

Hoe zit het bijvoorbeeld met de ontmoeting in de Trump Tower in juni 2016, tussen Manafort, Donald Trump Jr. en Jared Kushner met een Russische regeringsmedewerker die beloofde hen van ‘dirt’ over Hillary Clinton te voorzien? Volgens The New York Times zijn er nog veel onbeantwoorde vragen over in hoeverre Manafort zijn Russische connecties benutte tijdens de campagne, en of Trump betrokken was. ‘Naast de meeting in de Trump Tower, is er bewijs dat Manafort hoopte om zijn campagnebaan te kunnen gebruiken om Oleg Deripaska, een Russische oligarch met nauwe banden met Poetin, te helpen en zich te onttrekken aan een miljoenenschuld aan de tycoon.’

Twitter bericht wordt geladen...

Overwinning voor de rechtsstaat

Of Manaforts bekentenissen nou leiden naar Trump of niet, zijn medewerking aan het onderzoek betekent een overwinning voor de rechtsstaat, schrijft juridisch analist Daniel S. Goldman in The Washington Post. Hiermee verkiest Manafort namelijk vertrouwen te hebben in het strafrechtsysteem boven de mogelijkheid van een dubieus presidentieel pardon. ‘Met Manaforts volledige medewerking kunnen Amerikanen er redelijk zeker van zijn dat de waarheid naar buiten komt, wat dat ook moge zijn. Ongeacht politieke overtuigingen kunnen alle Amerikanen zich hierin verenigen.’

Oud opinieblog – 14 september

Lees hier ons vorige opinieblog terug.