Dodenherdenking op 4 mei is voor Halsema een belangrijk moment – daarom zet ze een ongebruikelijke stap naar voren

De spanning staat er vol op in het team rond burgemeester Femke Halsema. Zij weten dat heel Nederland meekijkt én er iets van vindt: van Johan Derksen tot de hele Tweede Kamer. Ook Halsema zelf is aan het peinzen, berekenen en organiseren: hoe kan ze ervoor zorgen dat alles goed verloopt op een van de beladenste herdenkingen ooit sinds de Tweede Wereldoorlog?

Dat zit niet alleen in de organisatie; Halsema staat die dag ook nog in het middelpunt als ze haar toespraak houdt. Met het Nationaal Comité 4 en 5 mei is namelijk de afspraak dat de Amsterdamse burgemeester, ongeacht wie het is, dit tweemaal in de vijf jaar doet. Toevallig valt dat moment dit jaar weer, terwijl de oorlog in Gaza ook voor grote spanningen in de stad zorgt.

Het verklaart waarom de burgemeester vooraf een ongebruikelijke stap naar voren zet. Woensdag organiseerde ze een persmoment met alle media uit het land, waar ze duidelijk maakte welke maatregelen ze allemaal neemt en waar vragen gesteld konden worden.

Ook trok ze naar de Tweede Kamer om in beslotenheid Kamerleden bij te praten. Daar vertelde ze dat dit jaar niet 20.000 mensen, zoals gewoonlijk, maar slechts 10.000 mensen op de Dam worden toegelaten. Op enige afstand van de herdenking komen sluizen waar gefouilleerd wordt en er is een verbod op borden, vlaggen en megafoons. “Een jaar telt 525.600 minuten. Dat zijn allemaal minuten waarin gedemonstreerd kan worden,” zei Halsema. “Maar niet deze twee minuten.”

Protest bij Holocaustmuseum

Terug naar de opening van het Nationaal Holocaustmuseum vorige maand. Zichtbaar werd toen hoe groot de spanningen in de stad zijn. Toen werd gedemonstreerd tegen de aanwezigheid van de Israëlische president Herzog, maar vond er ook een spontane demonstratie voor het museum plaats. Holocaustoverlevende Rudie Cortissos werd uitgescholden toen hij langs een haag demonstranten liep.

Nog voor de gemeenteraad hier met Halsema over in gesprek kon, viel het ganse land over de burgemeester heen. Het was niet de eerste keer dat ze dit meemaakte. In 2020 werd Halsema – op dezelfde dag dat het land uit de eerste lockdown ging – naar eigen zeggen ‘overdonderd’ door de omvang van de Black Lives Matterdemonstratie op de Dam. Ruim tienduizend mensen kwamen erop af, Halsema besloot niet in te grijpen.

PVV-leider Geert Wilders riep toen dat Halsema ‘binnen twee minuten’ haar biezen moest pakken. Bij de gebeurtenissen rond het Nationaal Holocaustmuseum stelde Wilders, nu als leider van de grootste partij van het land, dat het ‘riekte’ naar een ‘politieke actie van de extreem linkse burgemeester van Amsterdam’.

Ook gezien de enorme haat die de Amsterdamse burgemeester bovendien nog steeds vanuit het land geregeld over zich heen krijgt, is er Halsema veel aan gelegen geen lijdzame boksbal van de publieke opinie te zijn. Het laatste wat ze wil, is achteraf weer in de verdediging te moeten om uit te leggen waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt.

Angst onder Nederlandse Joden

De angst onder Nederlandse Joden groeit, het aantal antisemitische incidenten stijgt. Halsema zei het ook bij de speciaal belegde persconferentie: ze zijn niet naïef voor de ontwikkelingen in de stad. Het kan niet uitgesloten worden dat het stiltemoment op 4 mei wordt verstoord. “Als je zeker wilt zijn dat er geen verstoringen zijn, dan kom je eigenlijk uit op een lege Dam,” zei Halsema.

Dat wil ze niet, omdat Dodenherdenking te belangrijk is, en voor algemeen publiek. Halsema trok met die analyse donderdag ook op eigen initiatief naar de Tweede Kamer. Tegenover justitiekamerleden, met ook PVV-kamerlid Max Aardema, legde ze uit wat ze media eerder al had verteld: samen met de politie, het Openbaar Ministerie en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid vormt ze één blok. Een vierhoek, zoals ze het noemen.

Donderdagmiddag vertelde ze haar verhaal voor de derde keer; nu aan de Amsterdamse raadsleden. Wat Halsema met de politici besprak is strikt vertrouwelijk, maar duidelijk is dat ze niet alleen haar keuzes toelichtte: ze liet ook zien zich gesteund te voelen door de belangrijkste veiligheidsinstanties van het land en heeft het Nationaal Comité 4 en 5 mei aan haar zijde.

Proactief inlichten

De hele opzet, van mediamoment tot bijeenkomsten met politici, is door sommige politici en opiniemakers al vertaald als ‘indekken’. Want waarom neemt Halsema deze beslissingen niet zonder hiermee te koop te lopen? Maar Wim van de Donk, voorzitter van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, benadrukte net als Halsema dat de boodschap nu ook gerust moet stellen richting de Joodse Amsterdammer: je kunt komen, we doen er alles aan.

Natuurlijk is het ook een strategische keuze om iedereen proactief in te lichten, maar in tijden waarin de roep om transparantie groot is, kan ze maar beter laten zien goed voorbereid te zijn. Bijvangst is dat het voor met name de PVV (en in mindere mate de VVD) ingewikkelder wordt om haar geloofwaardig achteraf de maat te nemen, mocht het alsnog misgaan. De twee partijen, haar grootste criticasters, hebben dan namelijk ook meteen kritiek op de ‘vierhoek’.

Toch blijft alles kwetsbaar. Zo zijn er in Amsterdam naast de herdenking op de Dam nog eens tachtig lokale herdenkingen. Halsema zegt dat hier ook mee gesproken is en op de grotere locaties, zoals de Apollolaan, het Homomonument en de Hollandsche Schouwburg, is extra politie aanwezig. Maar elk incident zal zwaar worden gewogen. Hoe daarnaar gekeken wordt, zal afhangen van de manier waarop Halsema, of de dan aanwezige locoburgemeester, handelt in the heat of the moment op de dag zelf.

En dan is er nog die toespraak. Halsema zal zelf op de Dam staan met 10.000 aanwezigen en nog eens zes miljoen mensen die het moment via de NOS volgen. Haar toespraak op 4 mei, waarvan ze benadrukte dat deze zal gaan over de doden die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn gevallen, zal minutieus worden gespeld. Het mag duidelijk zijn: deze Dodenherdenking wordt voor Halsema, op allerlei vlakken, een van de bepalende momenten in haar burgemeesterschap.