Direct naar artikelinhoud
Achtergrond

Visionair met dikke huid en veel politieke ervaring gezocht die Rutte kan opvolgen als premier: ‘Het ligt wel heel erg voor de hand om mij te benaderen’

VVD-prominent en oud-minister Edith Schippers, sinds juni 2023 voorzitter van de VVD-fractie in de Eerste Kamer, wordt genoemd als een van de mogelijke opvolgers van Rutte. Ze gaat niet in op de vraag of ze beschikbaar is.Beeld Laurens van Putten/ANP

Het hoofdlijnenakkoord voor een nieuw kabinet is in de maak, dus is ook de vraag: wie volgt Mark Rutte op? Wat moet de premier van dit rechtse kabinet kunnen? En welke namen gaan rond? ‘Mij bellen heeft geen zin! Anderen zijn echt beter gekwalificeerd.’

Het naambordje van het Catshuis zal binnenkort vervangen worden. Sinds 2010 staat er ‘Familie Rutte’ op het verlichte plaatje naast een deur van de officiële ambtswoning van de minister-president in Den Haag. Wonen deed Rutte er niet, laat staan met familie, maar welke naam daar straks te lezen is? Dat is onbekend, nu formerende partijen breken met de traditie dat de leider van de grootste partij ook premier wordt.

Partijleiders van PVV, VVD, NSC en BBB hebben afgesproken om zelf in de Tweede Kamer te blijven, Geert Wilders zal dan een kandidaat naar voren schuiven voor het premierschap. Ongetwijfeld is de naam allang afgestemd met de andere onderhandelaars. Maar het publiek moet gissen. Als deze formatiepoging slaagt: wat vraagt deze buitengewone samenwerking van een premier, met een radicaal-rechtse partij als grootste en drie coalitiepartners – PVV, NSC, BBB – die nog nooit ministers geleverd hebben?

Zeven dagen van de week

Oud-bewindspersonen zeggen: de nieuwe premier moet alles doen wat Rutte deed, plus een beetje meer. Dat betekent dus het standaardpakket: veel op reis, geregeld naar Brussel, vergaderingen leiden in het kabinet, debatten voeren in de Tweede Kamer, politieke bondjes smeden en crises managen – neem corona, Oekraïne, MH17, stikstof. Zo slokt het premierschap al gauw zeven dagen van de week op.

En dan vraagt de beoogde nieuwe coalitie nog nét wat meer, met partijleiders in de Tweede Kamer en een bewindsliedenploeg die deels zal bestaan uit vakministers. Dan moet de minister-president op nog meer borden schaken, stelt VVD-prominent Henk Kamp (‘nee, ik ben zelf niet beschikbaar, ik ben al 72 en met pensioen’). “Daarom denk ik dat het wel iemand wordt met politieke ervaring en niet een expert van buiten de politiek.”

De premier moet straks een regeerprogramma uitvoeren vanuit de Trêveszaal en ondertussen ook omgaan met de tweets van Geert Wilders en de excelsheets Pieter Omtzigt. Laveren tussen ministerraad en parlement vergt veel politieke stuurmanskunst. Daarbij zal Wilders iemand moeten aanwijzen die hij vertrouwt, die als een staatsman boven de partijen staat maar tegelijkertijd de PVV-leider níét overvleugelt.

Potentiële kandidaten zónder politieke ervaring – MKB-voorzitter Jacco Vonhof wordt genoemd – vallen daarom af, denkt Kamp. “Het is echt van belang dat je weet hoe een kabinet werkt, de Tweede Kamer, de onderlinge verhoudingen, en je moet een dikke huid hebben.”

Weinig bestuurlijke ervaring

De grootste partij, PVV, beschikt zelf amper over politici met veel bestuurlijke ervaring, daarom zal Wilders een beroep moeten doen op een (rechts-conservatieve) bestuurder van de VVD óf bijvoorbeeld het CDA om het kabinet te leiden. Namen die de afgelopen tijd rond gingen: oud-Leefbaar Rotterdam-wethouder Marco Pastors, oud-bewindspersonen Paul de Krom, Johan Remkes, Edith Schippers, Fred Teeven (allen VVD), maar ook Hans Hillen (CDA), Kees van der Staaij, Elbert Dijkgraaf (beiden SGP), Ronald Plasterk en Kim Putters (allebei van de PvdA).

Veel van hen hebben zelf al aangegeven niet beschikbaar te zijn (Remkes, Van der Staaij), of zeggen het ‘liever niet’ te doen (Dijkgraaf). Anderen gaan er liever niet op in (Fred Teeven), of gebruiken het wat mysterieuze ‘niet aan de orde’ (Putters). Dat is geen nee.

Al moet gezegd: beleefd bedanken voor de eer op een vraag van een journalist is makkelijker dan een partijleider afwijzen die vraagt om ‘in het landsbelang’ in een kabinet te stappen. Edith Schippers zou het zeker kunnen, zeggen diverse VVD’ers, het is volgens velen hoog tijd dat Nederland een vrouwelijke premier krijgt. Maar of Schippers het wil? Ze reageert niet op die vraag.

Stekker eruit getrokken

Andere mogelijke kandidaten zeggen resoluut ‘nee’ als deze krant hen benadert. VVD’er Paul de Krom bijvoorbeeld, was staatssecretaris van Sociale Zaken in Rutte I en werkte daarna als directeur bij TNO en nu bij auto-importeur Louwman Group. Andere VVD’ers tippen De Krom als een geschikte premier. Maar, zo zegt De Krom zelf: “Mij bellen heeft geen zin! Anderen zijn echt beter gekwalificeerd. De nieuwe premier moet wel iemand zijn die verbinding kan leggen met het parlement én de samenleving.”

Samenwerken met de PVV is daarbij minder ingewikkeld dan het lijkt, vindt de VVD’er, die in de gedoogcoalitie van 2010 tot 2012 met Geert Wilders te maken had: “Dat ging goed. De buitenwereld vond het vreemder dan wij als leden van het kabinet. De PVV hield zich keurig aan de afspraken.”

Ook diverse andere bewindspersonen uit die tijd zeggen dat de PVV goed was voor haar handtekening. Maar toen de coalitie na anderhalf jaar over nieuwe bezuinigingen sprak, trok Wilders de stekker uit de samenwerking.

Visionair uit het bedrijfsleven

Zeker CDA’ers ontwikkelden daarna een afkeer van de PVV. Al is ook voormalig Defensieminister van die partij Hans Hillen (‘mij kan je ook afstrepen!’) mild over de PVV: “Wilders zat toen niet in de ministerraad hè, en straks ook niet. Wij hadden nooit een probleem.” Hillen zelf ziet liefst een premier met visie: “Niet een crisismanager die als een oliemannetje steeds weer een uitweg zoekt om de kar aan het rijden te houden zonder richting. Ik zie graag een visionair uit het bedrijfsleven.”

Marco Pastors, oud-wethouder voor Leefbaar Rotterdam, is een andere kandidaat die wordt genoemd als geschikte bestuurder voor het premierschap. Hij ziet die rol wel zitten voor zichzelf.Beeld Robin Utrecht/ANP

Toch zal Wilders bij zijn zoektocht uitkomen op een ervaren politicus, taxeren anderen. “Je moet dag en nacht werken als premier,” zegt oud-topambtenaar Roel Bekker, die de hoogste ambtelijke baas was van het ministerie van Volksgezondheid. “Je moet een generalist zijn, overal verstand van hebben, boven de partijen staan en internationaal goed aangeschreven staan. Intellectueel moet je van buitengewoon hoog niveau zijn. Het is niet makkelijk. In kleine kring doe ik ook wel eens mee aan het spel raad-de-premier. Marco Pastors staat ook op mijn lijstje ja, capabele man. Maar of het een minister-president is…?” zegt Bekker.

Pastors zelf had het ook logisch gevonden als hij benaderd zou zijn. Als politieke leerling van Pim Fortuyn en oud-wethouder namens Leefbaar Rotterdam heeft hij het juiste politieke profiel voor deze coalitie, zegt Pastors (nu JA21) zelf. “Het ligt wel heel erg voor de hand om mij te benaderen, maar nee, ik ben nog niet gebeld,” zegt Pastors tegen deze krant.

Volgens Pastors heeft Wilders zijn partij jarenlang gerund als eenmanszaak. Daardoor ontbreekt het bij de PVV aan scholing en werving en wordt er niet geïnvesteerd in relaties met potentiële bestuurders: “Geert blijft meer de politicus die hij was dan de politicus die hij zou moeten worden om goed kabinet te laten functioneren. Maar er is nog tijd, hij kan nog bouwen aan een volwassen politiek netwerk.”