Direct naar artikelinhoud
ColumnKoen Haegens

Waarom wordt de Davos-elite rijker, terwijl werkenden hun inkomen amper zien stijgen?

Het is een van de fascinerendste raadsels van de wereldeconomie. Is de aardappeloogst overvloedig, dan stort de frietprijs in. Wanneer de Verenigde Staten massaal schalieolie gaan produceren, maakt de olieprijs een duikeling en verliezen oliestaten als Saoedi-Arabië invloed. Maar als de euro’s en dollars tegen de plinten klotsen, boet de factor kapitaal op geen enkele wijze aan belang in.

Rara, hoe kan dat? Waarom wordt de elite die bijeen is in Davos steeds rijker en machtiger – miljardairs kregen er volgens Oxfam opnieuw een kleine 2.200.000.000 euro bij, per dag - terwijl werkenden hun inkomen amper zien stijgen? Economisch gezien zou je het omgekeerde verwachten. Ruim een kwart van de Nederlandse werkgevers zegt inmiddels te lijden onder een tekort aan personeel. Arbeid is dus krap. En kapitaal?

‘Kapitaal is vandaag de dag dat, wat 150 jaar geleden de ongeschoolde arbeider in Noord-Engeland was’, noteerde het Duitse Handelsblatt afgelopen lente. ‘Een productiefactor waarvan men zich naar behoefte bedient, die men slecht betaalt en elk moment weer buiten de deur kan zetten.’ Logisch: alleen al de Europese Centrale Bank heeft de afgelopen jaren 2.570 miljard verse euro’s in de economie gepompt. Dat bedrag komt bovenop de zogenoemde savings glut. Zo noemen economen de poen-tsunami die namens de vergrijzende bevolkingen van Europa tot China de wereld afstruint op zoek naar rendement. In uw spaarcenten is geen hond meer geïnteresseerd.

Geld in overvloed dus. Maar waarom regeert het dan nog altijd de wereld? Het definitieve antwoord heb ik na een klein jaar broeden nog altijd niet, maar laat ik drie voorzetten geven. De eerste is de verklaring van Handelsblatt. Die luidt dat het kapitaal een gedaanteverwisseling heeft ondergaan. Dollars zat, maar in de economie van Amazon en Google zijn data het nieuwe, schaarse kapitaal.

De tweede mogelijkheid is dat het kapitaal zichzelf immuun heeft gemaakt voor de wet van vraag en aanbod. Zo zijn de economische spelregels de afgelopen decennia in het voordeel van aandeelhouders herschreven. En er is monopolisering. Verenigd in kolossale vermogensbeheerders als Blackrock – met bijna 6.000 miljard dollar onder zijn hoede – blijft het kapitaal een kracht om rekening mee te houden.

De derde uitleg is de meest cynische. Wat als die vermeende overmacht van het kapitaal daadwerkelijk enkel in onze hoofden bestaat? Een spook uit het verleden, dat fungeert als bliksemafleider voor de werkelijke machthebbers? Als Unilever en Akzo het mes zetten in hun organisatie, geven ze activistische aandeelhouders de schuld. Danst Italië niet naar de pijpen van Europa, dan dreigen Brusselse functionarissen met de toorn van de financiële markten – ook al blijven de rentes verdacht laag.

Zelf neig ik naar verklaring twee. Maar ik snak naar mensen die de volgende keer dat in naam van aandeelhouders, mondiale beleggers of andere kapitaalbezitters iets wordt geëist, durven te roepen dat de keizer geen kleren meer draagt. Benieuwd wat er dan gebeurt.