Duurzaam boeren loont zelden
Zevenbergschen Hoek
Akkerbouwer Dingeman Burgers kent genoeg collega’s die het maar niks vinden waar hij mee bezig is. Het gesprek aangaan met een ‘boerenhater’ van Greenpeace, dat doe je volgens hen gewoon niet. Collega’s die zo denken komen volgens Burgers ‘weinig van het erf af’. Aan zijn keukentafel is Herman van Bekkem van de milieuorganisatie meer dan welkom. ‘We ontdekten dat we aan hetzelfde eind van het touw aan het trekken waren.’
Op het spel bij de touwtrekkerij staat een eerlijke prijs voor de boer die netjes werkt. Met meer oog voor natuur en milieu door zo min mogelijk bestrijdingsmiddelen en energie te gebruiken, de bodem goed te beheren en van hun land een aantrekkelijke plek te maken voor insecten en vogels. Aan het andere einde van het touw trekt de rest van de keten van de voedselvoorziening.
‘Ten onrechte wordt onze kritiek vaak gevoeld als kritiek op boeren in het algemeen’, zegt Van Bekkem van Greenpeace tijdens een wandeling over de akkers van Burgers bij het Noord-Brabantse Zevenbergschen Hoek. ‘Maar wij willen het systeem veranderen waarbij de boer wordt gedwongen tegen een veel te lage prijs te produceren, zonder oog voor de omgeving.’
En als een boer wel netjes werkt, moet hij dit terugzien in de prijs voor zijn producten. Dat een betere prijs nodig is voor duurzamere producten, becijferde het onafhankelijke landbouwadviesbureau CLM in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. In de maandag gepresenteerde quickscan keken de onderzoekers naar de extra kosten die aardappelen-, groente- en fruittelers maken voor het verkrijgen van het duurzaamheidskeurmerk ‘On the way to PlanetProof’ – PlanetProof in het kort.
‘Minder bestrijdingsmiddelen gebruiken, de belangrijkste eis van het keurmerk, betekent meer arbeid en een hogere prijs voor groene alternatieve gewasbeschermers’, zegt CLM-onderzoeker Eric Hees. ‘Ook de kans op een lagere opbrengst neemt toe.’
Onder druk van onder meer Greenpeace kwam vorig jaar PlanetProof – een soort light-variant van het biologische keurmerk – na jaren onderhandelen in de plaats van het aloude keurmerk Milieukeur. Van de grote supermarktketens deed alleen Albert Heijn niet mee, dat eigen standaarden hanteert voor duurzaamheid. Jumbo, Lidl, Aldi en Superunie-winkels gingen wel aan de slag met het keurmerk, dat volgens voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal tot de beteren behoort.
Er was ook kritiek, omdat het keurmerk de verkopers niet verplicht extra te betalen aan de duurzamere producent, terwijl zij telers de PlanetProof-standaard wel steeds vaker opleggen. ‘We pleiten ervoor dat extra inspanning wordt beloond, maar we hebben er nul invloed op’, zegt Gijs Dröge, die als directeur van het keurmerk bevestigt dat veel boeren niet worden gecompenseerd voor hun extra inspanningen. ‘Wij maken ons daar wel zorgen over, want de meerkosten zijn voor veel boeren nu reden om niet te verduurzamen.’
Het kabinet deelt die zorgen, ook omdat de teler weinig marktmacht heeft. Zoals beloofd in het regeerakkoord tuigt het daarom bij de Autoriteit Consument en Markt een loket op waar boeren zich nog dit jaar kunnen beklagen als hun afnemers bovenwettelijke (milieu-)eisen stellen, maar daar niet extra voor betalen.
Akkerbouwer Burgers weet hoe het is om niet gecompenseerd te worden, want zo ging het lang met Milieukeur, het logo dat tot vorig jaar op zijn producten prijkte. Maar hij ziet wel verandering. ‘Eindelijk komt de discussie over een hogere prijs voor telers op gang’, zegt hij. Zelf profiteert hij daar al van. ‘Mijn afnemers betalen inmiddels een vaste bijdrage van 1000 euro per hectare voor mijn aardappelen.’
Dit bedrag komt overeen met de CLM-berekeningen van de meerkosten voor het voldoen aan PlanetProof. Per kilo is het een verhaal over centen. Als telers minimaal 2,2 eurocent meer krijgen voor een kilo appels, 0,7 cent meer voor tomaten en 2,5 cent meer voor aardappelen, dekt dat al een groot deel van de meerkosten, blijkt uit het rapport.
Voor de aardappelen van Burgers betekent die meerprijs iets meer dan 10 procent boven op de gemiddeld 20 cent die hij over de afgelopen jaren kreeg voor een kilo – die voor het tienvoudige in de winkel ligt. Gijs Dröge van het keurmerk merkt wel op dat hij in het rapport de kostenbesparingen van minder middelengebruik mist.
Van Bekkem van Greenpeace is verrast te horen dat Burgers wordt gecompenseerd voor zijn PlanetProof-inspanningen. ‘Helaas is dit een van de weinige voorbeelden die ik ken. De meeste PlanetProof-boeren die ik spreek, krijgen nog niets extra’s.’
geen uitspraken
In een schriftelijke reactie zegt alleen Superunie expliciet een toeslag te betalen aan haar toeleveranciers, ‘die dat weer doorgeven aan de betreffende boeren’. Maar net als de andere bij PlanetProof aangesloten grote organisaties (Jumbo, Lidl en Aldi) doen zij geen uitspraken over de precieze afspraken. Om te kunnen investeren in duurzamere productie maakt Jumbo, dat met 81 procent PlanetProof-inkoop van aardappelen, groente en fruit op koers ligt om het eigen doel van 100 procent in 2020 te halen, ‘afspraken met telers voor de lange termijn en een inkoopprijs die daarbij past’. Lidl schrijft dat ze over de meerkosten voor verduurzaming in gesprek zijn, ‘zodat leveranciers daarin worden gesteund’.
Boeren zijn bang dat de duurzaamheidspremies die er zijn slechts van tijdelijke aard zullen blijken. Op zijn akker wijst Burgers milieuactivist Van Bekkem op het onkruid tussen zijn aardappelplanten, dat hij zo veel mogelijk met zijn onkruidmachine weghaalt. Spuiten met gewasbeschermingsmiddelen doet hij alleen na een zorgvuldige afweging en volgens de voorschriften van PlanetProof. In een enkel geval neemt hij de strafpunten van het keurmerk voor lief als hij een klein beetje glyfosaat spuit.
Ook na Burgers’ ontboezeming over het landbouwgif stapt de Greenpeace-activist na de ronde over de akkers gewoon weer zijn huis binnen. ‘Ons ideaal is volledig biologisch en dus gifvrij’, zegt Van Bekkem. ‘Maar het systeem verander je niet in één dag. Met PlanetProof wordt het middelengebruik gehalveerd. Dat is al een wezenlijk verschil.’ <
