Natuur: Pimpelpaars
Het verschil tussen blauw en paars is overduidelijk. Als je niet kleurenblind bent, kun je de uitersten wel benoemen. Maar hoe omschrijf je de tinten daartussenin? Hemelsblauw, staalblauw, marineblauw, koningsblauw, leiblauw, blauwpaars, lavendelblos, violet, distel, magenta? Wat is de juiste volgorde en waar past ‘pimpelpaars’ in dit rijtje?
Volgens het woordenboek is pimpelpaars ‘de blauwe variant van paars’. Op het eerste gehoor denk je bij de term ‘pimpelpaars’ waarschijnlijk aan een kleur die dichter bij paars zit dan bij blauw. In werkelijk is het andersom. Pimpelpaars komt in de buurt van hemelsblauw. Ons woord ‘pimpelpaars’ is te danken aan het blauwe kruintje van de pimpelmees. Wij denken bij ‘pimpel’ waarschijnlijk meteen aan een kleur, maar deze term komt oorspronkelijk van het Middelnederduitse woord ‘pimpeln’, dat ‘zwak’ of ‘teer’ betekent. De naam ‘mees’ gaat terug op het Oudhoogduitse ‘meisa’, dat staat voor ‘iel’ of ‘klein van stuk’. De combinatie ‘pimpelmees’ slaat dus op een bijzonder teer vogeltje.
Nu zijn er wel meer minivogels, denk aan winterkoninkjes en goudhaantjes, maar de pimpelmees is inderdaad een van de kleinere soorten.
In ieder geval is de pimpelmees duidelijk een slag kleiner dan de koolmees. Deze vogel dankt zijn naam aan de donkere kleur van de kop en de hals, die doen denken aan de blauwzwarte tint van steenkool.
De pimpelmees dankt eveneens bijna alle eeuwenoude volksnamen aan de tint van zijn kruin: ‘blauwmeesje’, ‘blauwkopje’, ‘blaauwmutsje’ en ‘blauw petje.’ Vroeger werd hij zelfs ‘hemelmees’ genoemd.
Het is jammer dat de makers van onze vogelgidsen de mees met het blauwe petje officieel ‘pimpelmees’ hebben genoemd; voor hetzelfde geld hadden we een ‘blauwmutsje’ gehad …
De koolmees en het blauwkopje zitten regelmatig op de vetbollen in onze tuin. Vaak komt er eerst een pimpelmees langs, die even later wordt gevolgd door een of twee koolmezen, die altijd ‘het recht van de sterkste’ laten gelden. De grotere koolmezen jagen het pimpelmeesje weg van de vetbol en nemen diens plek in.
Ook bij de Nationale Tuinvogeltelling wint de koolmees het altijd van de pimpelmees. Helaas, want ik vind dat blauwe petje eigenlijk veel mooier dan die koolzwarte kop. ?
Vogels hebben een constante lichaamstemperatuur van ongeveer 41 graden Celsius, een paar graden hoger dan wij. Natuurlijk heeft het voordelen als je (in tegenstelling tot insecten, amfibieën en reptielen) niet afhankelijk bent van de temperatuur van de omgeving. Er hangt wel een prijskaartje aan. Je moet veel brandstof bij elkaar sprokkelen. Als je weigert een winterslaap te houden en het hele jaar door actief wilt blijven, moet je daar keihard voor werken.
In de vrieskou kunnen vogels er niet onderuit om behoorlijk te stoken. Bij ‘slechts’ tien graden vorst moeten ze al een verschil van meer dan vijftig graden overbruggen. Hoe groter het verschil, hoe meer brandstof ze nodig hebben om zich dag en nacht warm te houden.
Vooral bij een combinatie van strenge vorst en sneeuw krijgen onze vogels het moeilijk, doordat hun voedsel onbereikbaar wordt. IJs snijdt viseters en watervogels af van hun voedselbronnen. Bijna alle insecteneters zijn hun prooien kwijt: de grond is hard, wormen en spinnen zijn diep weggekropen, insecten zijn er bijna niet. Een dikke sneeuwlaag brengt zaadeters in de problemen. Fruiteters zien hier en daar nog wel wat bessen hangen, maar het leeuwendeel van de brandstof van zaadeters verdwijnt onder een dik pak sneeuw.
Bovendien hebben de meeste vogels in de relatief korte winterdagen vrij weinig tijd om voedsel te zoeken. Uilen hebben in dit jaargetijde wat meer speling, maar al onze tuinvogels hebben juist minder tijd dan anders om hun kostje bij elkaar te scharrelen. Onder die omstandigheden is een restaurant met vet voedsel een culinair hoogtepunt. Als je in relatief weinig tijd een zeer voedzame maaltijd naar binnen wilt werken, ligt een snackbar voor de hand. Voor vogels is dat een tuin boordevol vetbollen.
In onze tuin zitten al vaak mussen te tsjilpen. Een groepje van acht mussen scharrelt dagelijks rond onze vetbollen en op ons gazon. Ze zitten ook wel in de tuinen van buren, maar elk uur komen ze even langs voor de voedselvoorraad in onze tuin. Het zit er dik in dat de huismus het volgende week zaterdag, als we vogels gaan tellen, in onze tuin gaat winnen. Dat is in veel meer tuinen het geval. Vorig jaar was de huismus met 158.386 waarnemingen de onbetwiste winnaar van de Nationale Tuinvogeltelling. De koolmees haalde met 97.165 waarnemingen de zilveren medaille en het brons ging naar de merel met 95.525 waarnemingen. Daarachter volgden de kauw, pimpelmees, vink, Turkse tortel, houtduif en de spreeuw. Het roodborstje stond op de tiende plaats.
Vogels moeten het hebben van hun verenpak. Wij hebben dikke winterkleren en zoogdieren dragen zware wintervachten, maar het vederlichte materiaal van vogels werkt minstens zo goed. Het is geen wonder dat we voor onze slaapzakken bij voorkeur dons van eenden of ganzen gebruiken.
Wij hebben doorgaans alleen oog voor de tientallen grote vleugel- en staartpennen waarmee een vogel vliegt en stuurt. Maar zelfs de kleinste zangvogeltjes beschikken over zo’n drieduizend dekveren, inclusief een laag donsveertjes. Juist het fijn vertakte dons zorgt voor een goede isolatie, die nog regelbaar is ook. Door het uitzetten van donsveren, blijft er meer lucht tussen gevangen en dat vergroot de isolerende werking.
Vogels lijken op een koude winterdag dikker dan ooit. Ze ogen moddervet, maar onder de donslaag zit beslist geen speklaag. Als ze ineens moeten vluchten voor een poes, zie je plotseling hun ‘normale’ formaat. De roodborst in onze tuin laat regelmatig het verschil zien. Als het beestje driftig op de grond rondscharrelt, heeft hij doorgaans zijn gewone formaat. Zit hij een tijdje op een takje te rusten, dan neemt hij bijna altijd de bolvorm aan.
Vogelbescherming Nederland en SOVON houden op 27 en 28 januari voor de vijftiende keer de Nationale Tuinvogeltelling. De opdracht is simpel: tel een halfuur lang de vogels in je tuin of op je balkon. De dag en het moment kun je zelf uitkiezen. Zoek een plek bij het raam vanwaar je de hele tuin kunt overzien. Heb je geen tuin of balkon, zoek dan een
plek in een park in de buurt. Zelfs schoolklassen kunnen meedoen door vooraf op het schoolplein te tellen en de resultaten op vrijdag 26 januari in te sturen.
Houd pen en papier bij de hand en eventueel een vogelgids en verrekijker. Eventueel kun je vooraf een scorelijst uitprinten, maar dat is natuurlijk niet verplicht. Noteer hoeveel vogels je tijdens het half uur ziet. Noteer per vogelsoort het hoogste aantal dat je tegelijkertijd in je tuin ziet. Zo voorkom je dubbeltellingen. Een vogel die tien keer door je tuin heen en weer vliegt, moet je natuurlijk niet tien keer turven. Je hoeft geen onderscheid te maken tussen vrouwtjes- en mannetjesvogels. Vogels die slechts over de tuin heen vliegen, hoef je niet mee te tellen. Na het halfuur geef je de resultaten van je telling door via de website tuinvogeltelling.nl. Als je het lastig vindt ale mussen, mezen, merels en lijsters uit elkaar te houden, neem dan vooraf een kijkje in de digitale vogelgids op diezelfde website.
In de ochtend zijn vogels het actiefst, dan valt er dus het meest te tellen. Natuurlijk is het toegestaan om vogels te lokken met vetbolletjes en andere lekkernijen, als je dan maar nauwkeurig bijhoudt wie daar dan van profiteert.
