De superhelden van Stan Lee waren menselijk

Zoals Stan Laurel zat vastgebakken aan Oliver Hardy, zo onlosmakelijk hoorde Stan Lee bij Jack Kirby. Zij bedachten samen een lange reeks beroemd geworden stripfiguren, met de Fantastic Four, de X-Men, de Hulk en The Silver Surfer als oppergoden in hun pantheon van krachtpatsers. Het duo was niet alleen uiterst vindingrijk in het bedenken van barokke superhelden, maar was ook zo slim om die personages menselijke trekjes te geven. Als scenarist vond Stan Lee – die maandag op 95-jarige leeftijd overleed – spierballenvertoon alléén niet interessant genoeg en behepte zijn helden met hebzucht, ijdelheid, jaloezie en onzekerheid. Ze praatten als gewone mensen en konden zelfs verliefd worden.

Commercieel gezien een slimme zet, want daardoor kon het publiek zich beter met de helden identificeren en was de serie een langer leven beschoren. Lee wist toen nog niet dat Hollywood er decennia later talloze kaskrakers op zou baseren. Alleen al de figuur Spider-Man (in 1962 ontwikkeld met tekenaar Steve Ditko) heeft ruim 1,5 miljard dollar opgebracht.

Een fictieve maar geloofwaardige weergave van de loopbanen van Lee en Kirby is The Amazing Adventures of Kavalier & Clay van Michael Chabon uit 2000, waarvoor hij de Pulitzer Prize kreeg. Hierin beschrijft Chabon het leven van twee joodse neven die furore maken met The Escapist, een welgekozen titel die niet alleen slaat op de ontsnappingskunsten van de hoofdrolspeler, maar ook op het bij uitstek escapistische karakter van de superheldenstrip.

Krankzinnige krachten

Er zat een hoop bluf in Lee’s bedenksels: zo wist hij de planetenverslindende Galactus af te schrikken met de Ultimate Nullifier (de Ultieme Vernietiger), zijnde een apparaatje dat eruitziet als een ordinaire knijpkat, maar ‘in onze dimensie nog nooit is gebruikt’. Zijn creatieve hoogtepunt was het superheldenkwartet Fantastic Four, gevormd door de ‘hyperintelligente’ Reed Richards alias Mr. Fantastic, Susan Storm die zichzelf onzichtbaar kan maken, de duizelingwekkend sterke (en lelijke) Thing en de vurige Human Torch. Niet alleen beschikken ze over krankzinnige krachten, ze worden ook nog eens beschermd door ‘instabiele moleculen’ in hun kleding. Hun eeuwige tegenstrever is Doctor Doom, een naam die al net zo lustig allitereert als Lee’s creaties Bruce Banner, Peter Parker, Otto Octavius, Happy Hogan, Paste-Pot Pete en Silver Surfer, om er slechts enkele te noemen. In een aflevering van de populaire sitcom The Big Bang Theory wordt Lee’s alliteratiezucht belachelijk gemaakt, maar dat weerhield hem er niet van om ook een rolletje in de serie te spelen, als zichzelf.

Lee werd in 1922 als Stanley Martin Lieber in Manhattan geboren en belandde na een reeks baantjes bij stripboekuitgever Martin Goodman. De eerste strip waar hij aan meewerkte was Captain America Foils the Traitor’s Revenge in Captain America Comics #3 (mei 1941). Hij schreef dit verhaal al meteen onder het pseudoniem Stan Lee, maar was onder intimi vooral bekend als Stan The Man.

Goodmans uitgeverij heette Timely Comics en maakte naam met de vroege superhelden Human Torch en Namor the Sub-Mariner, die na de Tweede Wereldoorlog echter veel minder populair bleken. De uitgeverij werd omgedoopt tot Atlas Comics en richtte zich op western en sciencefiction, maar onder druk van de concurrentie koos het bedrijf in 1961 onder de vlag van Marvel Comics toch weer voor het superheldengenre, met Stan Lee en Jack Kirby als de creatieve motor. Geen slecht idee: de uitgeverij kreeg de bijnaam House of Ideas vanwege het grote aantal succesvolle strips dat er werd bedacht.

Op 31 december 2009 nam The Walt Disney Company Marvel Entertainment over voor 4,24 miljard dollar. Een astronomisch bedrag, mede dankzij de vindingrijkheid van Stan Lee. In 2011 kreeg hij een eigen ster op de Hollywood Walk of Fame.