Recensie: Augure is een visueel sterke ‘tovenaarsfilm’ over een verstoten zoon in Congo

Gevraagd naar de kiem van zijn thematisch en visueel rijke film Augure (‘voorteken’) begint Baloji over de begrafenis van zijn vader. “Mijn vader lag opgebaard en werd omringd door een groep huilende vrouwen. En ik zag voor me hoe hun tranen de kamer zouden doen overstromen.”

Het werd een van de vele beklijvende beelden in Augure, de eerste speelfilm van de Congolees-Belgische Baloji (45), die in eigen land al naam maakte als rapper, dichter, modeontwerper en beeldend kunstenaar. “Ik zag dat beeld voor me en het doorbrak mijn rouw, waar ik me schuldig over voelde, maar wat me ook opluchtte. Vervolgens sloot ik mezelf acht weken op en schreef ik de eerste versie van het scenario.”

Augure zou uitgroeien tot een groot succes. In 2023 werd de film geselecteerd voor het filmfestival van Cannes, waar het de New Voices-prijs won in tweede competitie Un Certain Regard, en vervolgens werd de film verkozen tot Belgische Oscar-inzending. Maar aan het scenario wilde niemand zich commiteren – bij commissies en geldschieters kreeg Baloji de enige afwijzing na de andere. “Toen we in Cannes stonden, wilden ze me wél de hand schudden,” zegt hij met een wrang lachje.

Is Koffi een alter ego van Baloji?

Augure draait om Koffi (Marc Zinga), een in Congo geboren Belg die op bezoek gaat bij zijn familie in zijn geboorteland, samen met zijn zwangere, witte vriendin Alice (Lucie Debay). Maar de ontvangst is allesbehalve hartelijk. In een magisch-realistische fantasmagorie, schimmenspel, vangt Baloji de omzwervingen van een niet verloren maar verstoten zoon.

Het is verleidelijk om in hoofdpersonage Koffi een alter ego van Baloji te zien. Niet alleen door hun landen van herkomst, maar ook omdat beiden in Congo worden geassocieerd met duistere magie – Koffi vanwege een wijnvlek, die in lokale tradities wijst op een duivelse aanwezigheid; Baloji omdat zijn naam in het Swahili zoveel betekent als ‘tovenaar’.

Maar de drie andere hoofdpersonages van de film zijn evengoed weerspiegelingen van een deel van zijn identiteit, vertelt hij. Namelijk: Koffi’s zus Tshala, de enige in de familie die hem hartelijk ontvangt, en hun moeder Mujila, die haar beide kinderen stevig bekritiseert. En dan is er nog tiener Paco, lid van een bende jonge criminelen wiens kleurrijke uitdossingen een hoofdrol spelen in de fantastische vormgeving van Augure.

“Mijn editor zei op een gegeven moment dat Koffi eigenlijk de MacGuffin van de film is. Ik kende die term niet, ik heb geen filmopleiding gevolgd, ben sowieso in de tweede klas middelbare school gestopt, haha. Hij legde het uit: een MacGuffin is iets dat je de hele film lang volgt, maar dat in feite niet zo belangrijk is. Koffi is een middel om het verhaal te vertellen. Maar als hij het héle verhaal zou zijn, vertel je alleen de kant van de geprivilegieerden. Dat zou een enorme vergissing zijn geweest.”

Spiegelingen

Alle vier de personages zijn, om verschillende redenen, op een zeker moment aangewezen als tovenaar en worden om die reden door hun maatschappij met de nek aangekeken. “Ik zocht daarin naar contrasten,” legt Baloji uit. “Waar Koffi zich door die beschuldiging gebrandmerkt voelt, omarmt Paco het juist – je noemt me een tovenaar? Oké, kom maar op! Naar dat soort spiegelingen zocht ik de hele tijd. Ook tussen de vrijgevochten Tshala en haar moeder Mujila, die simpelweg niet weet dat ze voor zichzelf kan opkomen. Ze heeft zichzelf gevormd naar de misogyne regels van het patriarchaat – om even wat grote woorden te gebruiken.”

Augure draait niet in de eerste plaats om grote woorden, maar veel meer om grote beelden. “Ik creëerde mijn eigen versie van Congo, en geen feitelijke,” benadrukt Baloji. “Neem de parade die je in de film ziet. Daarin zie je iets terug van de Belgische carnavalsfiguur Gilles van Binche, maar ook elementen uit parades in New Orleans, een stad waar ik verliefd op ben. Toen ik daar was, noemde men Congo als bakermat van de carnavalscultuur, terwijl Congolese fanfares juist naar New Orleans keken als hun grote voorbeeld! Van die beide waanbeelden heb ik in mijn film een werkelijkheid gesmeed.”

Of hij ook in Europa zo’n weelderige film had kunnen maken? Ja, natuurlijk, als iemand hem de kans geeft. “Realisme is hier de norm, iedereen wil Michael Haneke of de Dardennes nadoen,” beklaagt hij zich. “Daar is niks mis mee, maar er is méér. Dat lijkt alleen in commercials en videoclips te kunnen. Daar gaapt een enorme kloof.”