Opinie: Allemaal steeds meer tijd krijgen om te reizen na je pensioen, dat loopt ergens fout
In de roman Blue Highways van de auteur Heat-Moon figureert een door benzinestations rijk geworden oude miljonair. Hij vertelt dat hij na verkoop van zijn stations thuis knettergek van verveling werd, waarop hij na een halfjaar een nieuwe verliesgevende benzinepomp kocht en weer aan de slag ging.
Hij koos zelf werk in een omgeving die dat vanzelfsprekend vond. Zo niet nu in Nederland: hier doet zich enorme heibel voor over de hoogte van de AOW-/pensioengerechtigde leeftijd. Gerechtigd, jawel. De discussie laait weer op. Moet de leeftijd weer omlaag of minder snel omhoog? Een hot issue, niet alleen politiek, maar ook maatschappelijk.
mooi geweest
Laatst was ik voor mijn groot rijbewijs op keuring bij een bedrijfsarts die ten aanzien van de AOW-/pensioenleeftijd samen met collega-bedrijfsartsen actie richting overheid en politiek had ondernomen. Uit haar praktijk en uit die van haar collega’s bleek duidelijk dat een algemene regeling onrechtvaardig is. Bijvoorbeeld voor mensen die op veertienjarige leeftijd al aan het werk – vaak lichamelijke arbeid – begonnen zijn. Dan is het na 40 jaar mooi geweest.
De bedrijfsartsen hebben statistieken over welke beroepen gerelateerd aan het aantal dienstjaren welk afbreukrisico hebben. Met die kennis is eenvoudig vast te stellen op welk moment die beroepen recht zouden hebben op AOW en pensioen. De persoon in kwestie kan dan zelf bepalen of hij of zij daarvan gebruikmaakt of niet. Technisch is een dergelijke AOW-differentiëring zeer wel mogelijk. Als ze met goede algoritmen al in staat zijn mijn zwarte inkomsten te traceren, dan moet het toch zeker mogelijk zijn mijn in al die jaren wit verdiende inkomsten uit te rekenen. De actie van deze bedrijfsartsen is overigens tot heden zonder resultaat gebleven.
Als de omgeving – politiek, economisch, maatschappelijk – de condities schept voor een algemeen wettelijke regeling zoals de Algemene ouderdomswet, de AOW, dan is het one size fits all.
De AOW werd in 1957 voor 65-plussers ingesteld toen de gemiddelde levensverwachting 73 jaar was. Bij 65 was je oud.
Sociaal gerontologen – zoals prof. Jan Baars in het verleden – introduceerden ter verklaring van dit verschijnsel de theoretische notie ‘de sociale constructie van de ouderdom’, ontleend aan Anthony Giddens. Het staat niet vast, we maken er een gemeenschappelijke afspraak over. Nu, ruim zestig jaar na de introductie van de AOW, zien de wereld en Nederland er iets anders uit. In die zestig jaar is de gemiddelde levensverwachting met ruim acht jaar toegenomen, terwijl de AOW-leeftijd na zware politieke strijd collectief twee jaar is opgeschoven.
smak geld
Een kind begrijpt dat dit stelsel een smak geld kost; Neckermann, Tui, Corendon snappen dit helemaal. Allemaal op een cruise. De vakantiebeurs heeft de huishoudbeurs verdrongen. Je kunt in de daluren geen trein meer in. Ga eens door de week naar een museum: één grijze massa. Carnavallen, lekker zoepen met z’n allen, zeggen ze in Maastricht. Begrijp me goed: er is niets tegen ouderen, wel tegen ouderen die zich zo gaan gedragen.
Collectief, daar zit ‘m de kneep. In november overleed mijn vriendin en geestverwant Jacqueline de Savornin Lohman. Van haar was de uitspraak dat in ons wettelijk stelsel het principe ‘zonder aanziens des persoons’ te dominant is geworden. Het kan geen kwaad een persoon eens aan te kijken, was haar stelling. Bedoeld voor door-geprotocolliseerde dossier-inkijkers. One size fits all.
De omgeving verandert maar heel langzaam ten goede. Meer dan 13 procent van de Nederlanders boven de 67 werkt al door en het aantal stijgt snel.
Er zijn meer tekenen die wijzen op verandering. Ratelband is gek, maar zo gek nog niet, door te proberen via een gerechtelijke uitspraak zelf zijn leeftijd naar beneden bij te stellen. Youp van ‘t Hek sprong daar in zijn NRC-column gelijk bovenop. Ratelband zou inderdaad een andere leeftijd toegemeten moeten krijgen, maar die zou niet door hem, maar door de rechter moeten worden bepaald. Youp vond in dit verband dat Ratelband vanwege zijn jengelgedrag en voortdurende aandachttrekkerij een bijpassende puberleeftijd van circa 15 jaar verdiende.
vermijding
Het zit nog niet bij iedereen tussen de oren. Tot de tijd dat het weer normaal gevonden wordt om weer aan de pomp te gaan staan, is het daarom beter de weg van de ‘vermijding’ te volgen. Mijn advies, ook aan mezelf: zeg nooit je leeftijd. En verder: een verjaardag moet gevierd worden, je leeftijd niet.
Wat pensioen betreft is het ‘zonder aanziens des persoons’ te dominant geworden. Kijk mensen eens aan. <
