Hoe we de migratie echt kunnen beteugelen (maar dat doet dan wel pijn)

Nederlanders zijn een reislustig volk. Ook deze zomer trekken we er weer massaal op uit. Sommigen gaan lekker weg in eigen land. Anderen zoeken hun vakantieheil elders. Foto’s van Nederlandse toeristen op de parelwitte stranden van een land als Gambia zullen ook deze zomer op menige Facebook-tijdlijn prijken. Een vlucht is zo geboekt, een visum zo geregeld. Welkom in Afrika!

Bij Woord en Daad ervaren we regelmatig dat niet elke wereldbewoner deze luxe geniet. Het is voor ons een grote uitdaging om collega’s uit een land als Ethiopië hier te krijgen voor een projectbespreking. De angst dat zij hier in de illegaliteit verdwijnen, heeft ertoe geleid dat een ongekende hoeveelheid papierwerk nodig is om een visum te bemachtigen.

Let wel, het gaat dan over mensen die met een algemeen zakelijk belang ons land bezoeken – niet over een willekeurige toerist.

Intussen bijt Europa zijn tanden stuk op de kwestie van migranten die via gammele bootjes ons continent proberen te bereiken.

eenzijdig

In het migratiedebat zijn grofweg twee kampen. Aan de ene kant zijn er de ontkenners, die doen alsof er helemaal geen migratievraagstuk is. Dat is onhoudbaar, want de instroom van migranten was zeker in 2015 en 2016 fors. Dat vraagt om een nuchter en passend antwoord. Ook voor de langere termijn.

Aan de andere kant zijn er de opkloppers. Zij denken dat Europa wordt verzwolgen door een vloed van migranten, die een bedreiging vormen voor onze welvaart, cultuur en veiligheid. Ook dat is eenzijdig, als we kijken naar de absolute aantallen.

Daarnaast worden verreweg de meeste migranten al in de regio opgevangen. Bovendien leveren migranten in sommige Europese landen een welkome bijdrage op de arbeidsmarkt. In Ierland werken bijvoorbeeld arbeidsmigranten uit de Filipijnen in de ouderenzorg, waarmee zij voorzien in een duidelijke behoefte.

kansen ontnemen

In het heftige politieke debat tussen beide uitersten – ontkenners en opkloppers – worden oplossingen veelal gezocht in de sfeer van effectief grensbeheer, verdeling van toegelaten migranten binnen Europa of meer opvangcentra in Noord-Afrikaanse landen.

Allemaal logisch. Maar zien we daarmee niet een aantal belangrijke zaken over het hoofd?

We moeten een spa dieper steken. Ons beleid op terreinen als handel en belastingen heeft perverse effecten op ontwikkelingslanden. Ondanks alle goede inspanningen voor baankansen voor Afrikaanse jongeren, ontnemen we ontwikkelingslanden nog steeds kansen. En dragen we zo bij aan de migratie die velen als een probleem ervaren.

tomaten

Ter illustratie. Vorig jaar verscheen over een dorp in Zuid-Italië waar bovengemiddeld veel Ghanese migranten wonen. Zij werken onder zware omstandigheden in de tomatensector. Velen van hen zijn afkomstig uit streken in Ghana waar van oudsher de tomatensector floreerde, totdat goedkope Italiaanse tomaten daar op de markt kwamen. Die export werd een handje geholpen door Europese subsidieregelingen. Nu werken deze Ghanezen in Italië in de tomatenteelt – en die tomaten worden vervolgens naar hun families in Ghana verscheept.

Het was een wrange reportage, die treffend laat zien dat migratie niet losstaat van Europees handels- en landbouwbeleid. Een tweede voorbeeld. Nederland is nog steeds een belastingparadijs voor multinationals, alle ophef daarover ten spijt. In 2015 verplaatsten multinationals zo’n 57 miljard dollar aan winsten naar Nederland. Daarmee proberen ze belastingafdrachten op andere plaatsen, waaronder in ontwikkelingslanden, te voorkomen.

Overheden van ontwikkelingslanden lopen daardoor miljarden mis, die anders gebruikt hadden kunnen worden voor bijvoorbeeld het stimuleren van innovatie in de landbouwsector.

bewerkte producten

Voor duurzame economische ontwikkeling op de lange termijn is het van belang dat Afrikaanse landen hun grondstoffen en oogstproducten niet meteen naar het Westen exporteren, maar dat ze die ook in hun eigen land verwerken en dan op de markt brengen. Een bewerkt product levert immers meer op en een verwerkingsfabriek biedt lokaal werkgelegenheid en inkomen.

Dat vraagt om het afbouwen van onze import van bijvoorbeeld koffie- en cacaobonen uit Afrika, die nu in Europese fabrieken verwerkt worden. Het betekent ook dat een zuivelbedrijf als Arla, dat nu jaarlijks duizenden tonnen Europese melkpoeder naar Senegal verscheept en daar verkoopt, er beter aan doet meer te investeren in de lokale melkproductie en -verwerking. Althans, als we willen voorkomen dat de lokale melkveehouderij in elkaar stort, met duizenden potentiële migranten als gevolg.

banen voor jongeren

Er zijn geen gemakkelijke antwoorden op het migratievraagstuk. We zien politici oprecht zoeken naar werkbare oplossingen. Minister ­Sigrid Kaag (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) investeert ook in aanpak van de grondoorzaken: het bestrijden van werkloosheid onder Afrikaanse jongeren en het bieden van meer kansen op werk en inkomen. Gelukkig zijn er veel voorbeelden van mooie programma’s die bijdragen aan perspectief voor duizenden Afrikaanse jongeren. Ook Woord en Daad zet daarop in onder andere via het programma ‘Sterk voor werk’ in Ethiopië, waar de Nederlandse overheid aan meebetaalt. Dit programma brengt bedrijven, overheden en onderwijsinstellingen samen om de komende jaren banen voor jongeren te creëren.

Maar zijn we als Nederland ook bereid maatregelen te nemen die onszelf pijn doen? Want nu nemen we nog te veel met de ene hand wat we met de andere hand geven.

De diepere oorzaken van armoede en ongelijkheid – en dus ook van irreguliere migratie – blijven daarmee in stand.

Terwijl duizenden Nederlanders zich bruinen in de Afrikaanse zon, blijven Europese politici koortsachtig zoeken naar een oplossing. Maar zolang we beleid voeren dat ontwikkelingsinspanningen elders tenietdoet, kan er van een effectieve poging om het migratievraagstuk op te lossen geen sprake zijn. <