Op kunstbeurs Art on Paper komt de bezoeker vlak bij de maker: ‘Hier kun je voor een paar honderd euro al een goed werk aanschaffen’

Wie nu nog een fotowerk wil kopen van Teun Hocks moet diep in de buidel tasten en zelfs dan is de kans klein dat je nog iets kunt vinden. Zo’n beetje het complete oeuvre van de in 2022 overleden kunstenaar, die zichzelf afbeeldde als onhandige Elckerlyc in vaak absurde situaties, is uitverkocht. Maar wat er nog wel is: zijn tekeningen. “Hocks tekende sinds de jaren tachtig, soms waren het schetsen maar vaak ook op zichzelf staande kunstwerken,” vertelt Jorre Both van galerie Torch. “Tijdens de coronapandemie sloot hij zich op in zijn huis in Frankrijk en kreeg het tekenen een enorme opleving.”

Torch toont de onbekende Hockstekeningen komende week tijdens Art on Paper. De Amsterdamse galerie is een van de 54 deelnemers aan de vierde editie van deze kunstbeurs in de Gashouder. “Met onze bescheiden omvang willen we tegenwicht bieden aan de heersende beurstrend van groot, groter, grootst en een steeds duurder aanbod,” stelt Jeroen Dijkstra van Livingstone Gallery, die medeverantwoordelijk is voor de selectie van het deelnemersveld. “Art on Paper is intiem en werk op papier is voordeliger dan kunst in andere media. Hier kun je voor een paar honderd euro al een goed werk aanschaffen.”

Sculpturen van papier

De gekoesterde kleinschaligheid staat stapsgewijze uitbreiding niet in de weg. Dit jaar heeft Art on Paper voor het eerst een aparte sectie in het Transformatorhuis voor ouder werk op papier, van Oude Meesters tot twintigste-eeuws modernisme. Geïntensiveerd zijn de rondleidingen, die vooral de buitenlandse galeries – een derde van het totaal – onder de aandacht brengen van het Nederlandse publiek. En in de stad kun je tijdens de beurs een gallery tour doen, met het Tekenkabinet in Projectruimte BMB op de Kerkstraat als blikvanger.

Maar het trotst is Dijkstra toch wel op de centrale tentoonstelling op de beurs, die dit jaar wordt verzorgd door de Vereniging Bedrijfscollecties Nederland (VBCN). “Het aantal werken op papier loopt bij sommige bedrijven in de honderden,” zegt Lianne Schipper, VBCN-bestuurslid en curator van a.s.r & Aegon. “Het is een dankbaar medium met een uniek gebaar. Het doorbreekt het zakelijke en laat het persoonlijke doorvloeien op de werkvloer.”

En het gaat niet alleen om tekeningen. Onder de getoonde werken uit vijftien bedrijfscollecties bevinden zich ook sculpturen van papier en installaties. Er is gekozen voor kunstenaars die zich bezighouden met het thema duurzaamheid. De tentoonstellingstitel Green Paper verwijst naar discussiedocumenten die vaak de opmaat vormen voor beleidsverandering. De bedrijfscollecties onderstrepen hiermee de potentiële impact die tekenkunst in hun ogen kan hebben.

Koploper in tekeningenwereld

Dat werk op papier zo prominent wordt verzameld, is niet vanzelfsprekend. Eeuwenlang hadden tekeningen de status van probeersel of schets en kwamen ze het atelier niet uit. Kunsthistoricus Carel Blotkamp noemde tekenkunst ‘het stiefkind van de beeldende kunst’. Hij zette zelf de emancipatie van het medium in gang door in 1973 in het Van Abbemuseum de eerste naoorlogse tentoonstelling van hedendaagse tekenkunst te maken.

Ons land geldt sindsdien als koploper in de tekeningenwereld. Vanaf de jaren tachtig gingen Nederlandse kunstenaars massaal aan de slag met potloden, houtskool, vetkrijt en inkt. Internationaal kwam die beweging pas een decennium later op gang.

Sindsdien is het hard gegaan, ook met de markt voor tekenkunst. In Parijs werd afgelopen maart voor de zeventiende keer de Drawing Now Art Fair gehouden. Berlijn heeft Paper Positions en Londen Draw. Soortgelijke beurzen zijn er ook in Madrid, Lissabon en New York.

Nederland kreeg in 2012 Amsterdam Drawing, dat het vijf jaar volhield op het NDSM-terrein. Op de erfenis van die pionier bouwt Art on Paper nu voort.

Voor liefhebbers gelden tekeningen als de meest elementaire vorm van beeldende kunst. Een lijn op papier vormt immers de meest directe verbinding tussen hoofd en hand. Je kijkt echt naar een handschrift; dichter bij de maker kun je haast niet komen.

Lijnen met veel perspectief

Maar er kleven ook nadelen aan werk op papier. Het is kwetsbaarder en gevoeliger voor zonlicht – hoewel goed UV-werend glas tegenwoordig bescherming biedt. Die lichtgevoeligheid is de reden waarom tekeningen in musea het merendeel van de tijd opgeborgen liggen in ladekasten. Maar daar worden ze steeds vaker uitgehaald, zoals in Museum MORE dat komend najaar monumentale tekeningen tentoonstelt. En Panorama Mesdag had eind vorig jaar een grote presentatie van Ulrike Heydenreich, wier werk op Art on Paper wordt getoond door Galerie Wilms.

“Ulrike wordt geïnspireerd door de Alpen,” vertelt galeriehouder Paul Wilms. “Haar atelier ligt vol antieke ansichtkaarten, topografische kaarten en oude boeken. Die gebruikt ze als bronmateriaal voor haar imaginaire landschappen. Ze belichamen het romantische idee van een onontdekte wereld, maar de laatste jaren is er een kanteling te zien in haar werk. Het laat zich nu lezen als een waarschuwing: waar nu nog een gletsjer ligt, is over dertig jaar alleen nog puin over.”

Die geëngageerde boodschap zit ook in de ‘aarduitwrijvingen’ van herman de vries, die wordt gebracht door Bradwolff & Partners. De Amsterdamse galerie legt zich toe op werk dat conceptueler is dan de traditionele potloodtekening. Zo werkt Tim Hawkinson met een soort tattoomachine waarmee hij dikke druppels aanbrengt op opgehangen papier, die naar beneden rollen en een lijnencompositie met veel perspectiefwerking vormen.

“Papier lijkt een eenvoudig medium, maar je kunt er op zoveel verschillende manieren mee werken,” stelt Christine van den Bergh van Bradwolff & Partners, die voor de eerste keer meedoet aan Art on Paper. “Werk op papier is niet zo luidruchtig als andere kunstvormen en vergt een bepaalde kijkconcentratie. Bezoekers aan Art on Paper zijn over het algemeen liefhebbers en zien die kwaliteit.”

Art on Paper: 9 t/m 12 mei op het Westergasterrein in de Gashouder.